«Сымон-музыка» адзначае 90-годдзе.

З гэтым віншавалі яго бацьку — у музеі Якуба Коласа праходзяць «Каласавіны», свята, якое 30-ты раз зладзілі ў дзень нараджэння народнага паэта Беларусі, дзеля таго, каб канцэнтрацыя талентаў на гэтай зямлі не змяншалася. Учора ўдзельнікі ўсклалі кветкі да помніка Коласу ў Мінску. І абмеркавалі тэму, зададзеную Песняром: на што здольны талент і яго носьбіт-творца.

Якуб Колас меў на гэта свой погляд. Ён разумеў, што носіць у сабе часцінку таго таленту, які ўласцівы яго народу. Толькі абудзіць трэба той талент. Рабіў гэта — як настаўнік, калі нёс бедным сялянскім дзецям асвету. Шмат думаў аб прызначэнні талентаў, калі быў асуджаны за сваю настаўніцкую дзейнасць. Але нягоды не прытушылі, наадварот, распалілі агонь, які прарваўся праз цемру на волю — у выглядзе яго твораў. Менавіта тады, калі Колас-настаўнік адбываў пакаранне, яму прыходзіць задума паэмы «Сымон-музыка» — пра тое, што талент жыве ў народзе і ёсць людзі, якім дадзена магчымасць тварыць. Ён пісаў доўга, некалькі гадоў; некаторыя часткі паэмы друкаваліся, потым яна перапрацоўвалася. А ў 1925 годзе паэма «Сымон-музыка» ўбачыла свет. Ужо 90 гадоў, як мы яе чытаем.

Член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Міхась Мушынскі, вядомы даследчык творчасці Якуба Коласа, падкрэсліў:

— У паэме адлюстраваная тэма гераічнага змагання за сваю незалежнасць, за права мець сваю мову, культуру… У ёй Якуб Колас паспяхова выкарыстоўваў сімволіка-алегарычныя моманты, разнастайныя выяўленчыя сродкі. «Сымон-музыка» — твор глыбока наватарскі не толькі паводле фармальных адзнак, жанру, кампазіцыі, але і паводле зместу. Паэма прасякнутая думкай аб жыватворнай сіле мастацтва, нескаронасці мастака, калі ён арганічна звязаны з роднай глебай, роднымі каранямі. Твор цалкам, асабліва ў фінальнай сцэне, мае глыбокі алегарычны сэнс. Калі нацыянальнае мастацтва нясе жыццесцвярджальныя ідэі дабрыні, любові да чалавека; калі з’яўляецца ўвасабленнем народнага духу, выяўленнем ментальнасці народа — яно здольнае адрадзіць краіну да новага жыцця.

Наогул уся спадчына Якуба Коласа дае багата падстаў для асэнсавання і пераасэнсавання. Прычым яна цікавая і прываблівае аматараў паэзіі не толькі з Беларусі. У Коласа шмат прыхільнікаў за межамі нашай краіны. Дарэчы, калі б арганізавалі маршрут «Шляхамі Коласа», то ён аб’яднаў бы вялікую колькасць краін. І, на жаль, не ва ўсіх з тых, дзе ён бываў і жыў, ёсць нават памятныя знакі пра Песняра. Але «Каласавіны» і навуковая канферэнцыя кожную восень збірае ў Доме-музеі Якуба Коласа даследчыкаў яго творчасці. Сёлета прыехалі госці з Літвы, Украіны і розных рэгіёнаў Расіі.

Георгій Васілевіч, дырэктар дзяржаўнага мемарыяльнага гісторыка-літаратурнага і прыродна-ландшафтнага музея-запаведніка А.С. Пушкіна «Міхайлаўскае», звярнуўся да прысутных па-беларуску, каб падзякаваць за дружбу паміж музеямі, патлумачыў зацікаўленасць у супрацоўніцтве:

— Усе мы ў той ці ў іншай ступені дзеці, унукі і праўнукі пісьменнікаў і паэтаў, гэта застаецца назаўсёды. І мы з’яўляемся сябрамі ці сваякамі адзін аднаму праз гэтыя адносіны да вялікай літаратуры, якую стварае кожны народ на сваёй мове, але яна можа быць зразумелай для іншых народаў.

Каб адчуць самога Коласа, лепш паездзіць па яго мясцінах. Тады зразумелая крыніца таленту народнага паэта Беларусі. Сядзібы, звязаныя з дзяцінствам, сталеннем і жыццём Коласа, захаваныя і маюць цікавыя музейныя экспазіцыі ў Акінчыцах, Альбуці, Смольні. Падчас свята «Каласавіны» госці маюць магчымасць іх наведаць, а ў вёсцы Мікалаеўшчына ўскласці кветкі да помніку Песняру. Шануюць яго землякі: у гарадскім доме культуры Стоўбцаў завершацца «Каласавіны» літаратурна-музычным святам «Тое не музыка — натхненне».

Ларыса ЦІМОШЫК

tsimoshyk@zviazda.by

Маладая пісьменніца вучыцца на медыцынскага псіхолага ў БДУ, на арт-тэрапеўта і на гештальт-тэрапеўта. Працуе з дзецьмі ў сямейным цэнтры творчасці і развіцця «Млын». Любіць назіраць за раслінамі, жывёламі, людзьмі, удыхаць насычанае водарамі паветра, катацца па начах на веласіпедзе, спяваць і танцаваць, уяўляць сябе гераіняй кніг і коміксаў, марыць. Багаты ўнутраны свет аўтаркі знайшоў сваё адлюстраванне ў невялікіх па форме, але глыбокіх па змесце апавяданнях. Прапаноўваем вашай увазе адно з іх.

Белыя ружы пахлі вясковым дымам. Гэта былі познія кветкі — іх збіралі тады, калі перад зімой спальвалі смецце, што сабіралася на падворку.

На лаўцы ля пуні сядзеў чалавек: сівы, схуднелы, з чырвонымі ад дыму вачыма. Падрапаныя каляныя пальцы, чорныя, як ад тытуню, круцілі і камечылі травінку — такую, з якой гуляюць дзеці: «Пеўнік ці курачка?» — толькі вельмі сухую, зусім-зусім.

Побач з плотам раптоўна з’явіўся іншы — руды, невысокі, у паліто з каўнерам, забруджаным знізу:

— Дваццаць гадоў не бачыліся.

— Заўважыў, — сівы нават не падняў галавы. Адно вочы ўзняў паволі ды пальцамі круціць перастаў. Сказаў грудным голасам:

— Заходзь, свалата.

Руды ўсміхнуўся вінавата, напружана.

— Дзе ў цябе весніцы?

— А ты пашукай.

Урэшце руды пераваліўся праз плот, зачапіўся рукавом — раздаўся трэск. Той адно рвануў рукой:

— От, зараза!

— Ну што, нагойдаўся? — стары стаяў ужо побач з ім. Ён быў за рудога на галаву вышэйшы, але пануры — і ў вочы адзін аднаму яны паглядалі зусім як роўныя.

— Парваў вось! — прыўзняў руку. — Весніцы не знайшоў. Не зайсці да цябе, Сымонавіч.

— А чаго ж ты заходзіў? — стары адвярнуўся і патупаў у бок хаты. Руды стаяў прыгаломшаны, глядзеў разгубленымі вачыма. На парозе стары азірнуўся ды цыкнуў зубам:

— Так і будзеш стаяць? Давай, рухайся.

— Сымонавіч, мне з табой гэта… пагаварыць трэба.

Стары зыркнуў на яго цьмянымі вачыма, павярнуўся шырокай спінаю і пайшоў у хату. Давялося крочыць за ім.

У хаце парог быў высокі, а столь нізкая. І святла мала, не пранікала яно праз нямытыя вокны. Стары спыніўся каля стала — чыстага, засланага абрусам, хоць і не вельмі свежым, працёртым да дзірачак, з жоўтымі плямкамі там-сям, якія мо калісьці хавалі пад талеркамі. А цяпер ад каго закрываць было? Ад самога сябе?

Руды ўвайшоў у хату, выцяўшыся спярша галавой і спатыкнуўшыся на роўным месцы. Адразу ж бокам наляцеў на стол. Войкнуў, развёў рукамі, не ведаючы, за што хапацца: за пабітую галаву ці за бок.

— Сымон Сымонавіч, мне б…

— Праходзь, сядай. Што ёсць, тым прывітаю. Вось, бачыш, сыр у мяне, вось узвар. Анупрэеўна выдала. Чарніцы ды яблыкі. Смаката. Яблык бэзавы еў калі? Давай, еш. А сыр свой. Я карову завёў сабе.

Руды маўчаў — толькі твар яго рухаўся, асабліва бровы. І ў вачах нейкая туга жыла: разумеў…

Стары замёр. Абапёрся аб стол. Зірнуў на падаконнік: там ледзь варушыла нагамі сонная муха ў адным куце ды стаялі ў пустым памутнелым слоіку сухія кветкі з больш светлага боку. На іх хоць рэдка, мала, але траплялі промні — і кветкі свяціліся.

— Сымонавіч…

— Дык чаго не ясі? — вялікай чорнай рукой стары пагладзіў талерачку, якой накрываў сыр. Размаўляць яму не хацелася. Не пра гэта. Не зараз. Не тут. Ніколі. А не гаварыць не мог. І ведаў сам, што трэба…

— Сымонавіч, ты… прабач мне, дурню.

— Сволач ты. Сволач ты п’яная. Што было, таго больш няма.

— Ну, прабач ты мне, Сымонавіч!

— Даўно прабачыў, — у вочы стары не глядзеў.

Селі.

— Сказалі, што я памёр?

— Вось табе крыж…

— Не бажыся! Не хлусі, вар’ят. Той усё бачыць. Ды не ва ўсё верыць, — стары паказаў пальцам угору, а потым сціснуў руку ў кулак. — Я ж вам лісты слаў. Мне Анупрэеўна даўно адрас дала.

— Мы тады зноў пераехалі…

— А я чакаў.

— Прабач, Сымон. Мы не маглі. Усе ўсё ведалі. Памяталі…

— Правільна, правільна. Памяталі. Ведалі. Толькі ведалі ды памяталі тое, што ім сказалі. Так?

— Так, Сымонавіч…

Стары ўскудлаціў сабе валасы. Руды быў аблакаціўся аб стол, хацеў курыць.

— Не трэба. У хаце не кураць. Лепш на, пакаштуй, — чорнай далонню пасунуў талерку з сырам ад сябе госцю. Руды сціснуў зубы, запхнуў цыгарэту назад. Яшчэ памаўчалі крыху, ды стары не вытрываў:

— Галіна мая як сябе пачувае?

— Не ведаю… Нармальна. Жыве. На працы ў кулінарыі, здаецца.

— Уся ў маці. Тая таксама гатавала, што пальцы б з’еў.

— Гэта так, — працягнуў руды.

Сымон прынамурыўся:

— Яна ж памерла тады. Не вытрывала.

— Я ведаю.

— Усе ведаюць. А ты ведаеш лепш.

— Сымон…

— Ты яе забіў. І мяне забіў — для яе, для Галачкі, для Косціка… І Маруську, сволач, ты забіў! — стары раптам закашляўся. Нават шчокі жоўтыя зачырванеліся. Але ён хутка апусціў галаву, і сівыя патлы завесілі твар. Толькі плечы ўздрыгвалі.

— Сымон, паслухай, я вось табе што сказаць хацеў, — руды заспяшаўся, узняўся, навіс над дзедам, спалоханы, шэры, як здань, — мы ж зноўку пераязджаем. Цяпер зусім. Косця запрашэнне выслаў. Цябе не запрашаў. Мы ж яму яшчэ тады сказалі, што ты памёр. Ён цяпер у Швецыі жыве. Адвучыўся ў Чэхіі. Бізнесменам стаў. Мы цяпер зажывём… Сымон, ты прабач. Я нічога ім не расказваў. Ніякай праўды. Ты зразумей мяне, не магу я. Не магу. То ж не я быў, а нячысцік нейкі, чуеш? Я ж таксама, я ж… Слухай, Сымон, я ўсё ведаю. Але ты прабач. Ты ж сам тады гэтак вырашыў. А я жыць хачу. Я Галіну кахаў. Я Косціка нашага люблю — вунь, як выгадаваў. Хто ж ведаў, што так здарыцца!

Стары маўчаў, унурыўшы плечы. Глухі, нізкі раздаўся голас — як з-пад зямлі:

— Чаго ты прыйшоў?

— Спаць не магу. Цябе сню. Кляты гэты трактар. І Марусю. Жыць не магу… — руды праглынаў словы.

— Сабака брэша, сумленне ёсць…

Руды стаў круціць сваёй галавой хутка-хутка, нібы, спалоханы, адмаўляўся ад нечага. Пасля развярнуўся, пабег з хаты.

Шмат гадоў таму — дваццаць з нечым — у гэтай хаце было ўсё лепш. Тут жылі шчаслівай сям’ёй Сымон і Раіса, іх дачка Галечка, яе муж Толік, руды, ды ўнукі — Марыська з Косцікам. Праўда, і хата стаяла іншая, не тая, што цяпер. У той хаце столь была высокая, вокны вялікія, чыстыя, быццам вочы, з празрыстымі шыбамі. Марусі тады гадоў шэсць было. А Косціку мала — годзік. Дзед з бабай абаіх песцілі: апроч Галіны, дзяцей у іх не было ніколі, пра ўнукаў абое марылі і любілі іх бязмерна, бо дзеці ў хаце — гэта цуд. Дзе дзеці ёсць, там і дзяцінства, а дзяцінства кожнаму жыцця надае.

Толік на вёсцы сваёй працаваў трактарыстам. І трактар ва ўласнасці меў. Марыську на ім катаў часта, што яна вельмі любіла. І яшчэ ён ніколі не піў. Ніколі. Але неяк увечары — што там здарылася, невядома — ён вярнуўся дахаты п’яны. А дзіцё тату сустрэла першым — і ў кабіну адразу: «Пакатай мяне!» Толік хацеў адхрысціцца, але куды там. Малая не разумее, што тата п’яны, яна такога яшчэ не бачыла. Ну і павёз яе зрабіць кола. За вёску вывез — а іх хата крайняя, — у поле хацеў. Далей, кажа, хтось на дарогу выскачыў — чалавек ці звер, а то і прымроілася, — ды толькі зляцела машына ў кювет. Перавярнулася. І малую ў машыне неяк штурхнула, прыціснула — яна прытомнасць страціла. Толік выкараскаўся — адразу працверазеў. Дачку хацеў выцягнуць — не здолеў. Хацеў крычаць — не здолеў таксама. Пабег дахаты. А на парозе цесць сядзеў. Ён Толіка як убачыў — у хату не пусціў. Схапіў за плечы, збялелага, кажа: «Вядзі». Пайшлі ў поле, а да трактара і не дабраліся: выбухнуў ён, згарэў ўвесь. Разам з Марыськаю…

Выбух уся вёска чула — цікаўныя адразу выпаўзлі. А Раіса з Галяй ды Косцікам — яны ў той вечар у гасцях былі ў Анупрэеўны, дык нічога не бачылі: ні як Толік прыехаў, ні як Марыську катаў, ні як дахаты бег, ні як Сымон з ім да трактара вяртаўся. Ніхто не бачыў. А ў Толіка мову тады адняло. Сымон зірнуў на дачку з маленькім Косцікам і сказаў, што гэта ён сам вінаваты, што ён, кляты дзед, сеў за руль. Маўляў, Толік выпіў крыху ды катаць Марысю адмовіўся, а ён як лепей хацеў, думаў, справіцца, а вось занесла ў кювет.

Усё навыварат сказаў. І людзі паверылі.

Галіна ад бацькі свайго адразу адмовілася. Сабрала рэчы і ў той самы вечар да сяброў падалася ў райцэнтр. Смерць дачкі за няшчасны выпадак зарэгістравалі. Але дзеда мала хто шкадаваў. Душагубам празвалі. Больш нават не за ўнучку, а за тое, што спахмурнеў пасля гэтага, ссохся, згорбіўся ды бачыць людзей не хацеў. На пахаванні не плакаў. Зусім не плакаў, здаецца.

У жонкі Сымона, Раі, удар здарыўся. Яна памерла.

На пахаванні жончыным таксама не плакаў. Там жа апошні раз бачыў дачку з унукам. Спытаў адрас у Анупрэеўны, дачка якой сябравала з Галяй. Тая сказала, але на яго лісты ніхто не адказваў.

А пасля і хата згарэла ў дзеда. Ці сама па сабе, ці хто падпаліў. Адбудоўваў нанова, без дапамогі, сам. Хоць як, але атрымалася.

Жыў адзін. Грошы адкладаў доўга. Думаў спачатку, што ўнук прыедзе, што дачка вернецца. А пасля карову завёў, калі зразумеў, што родных чакае марна. Ружы вырошчваць стаў. Не на гандаль — так, для душы.

Горш за ўсё было пасля даведацца, што Толік, якога ён наўмысна выратаваў, каб Галіна з ім не рассталася, каб ва ўнука бацька быў, піць пачаў. Галіну біў. Яна год, два, тры трывала ды на развод падала. А ўсё адно ён, Толік, ім праўды не расказаў. Так і застаўся дзед «вінаватым». Нават у тым, што муж співацца стаў, Галіна бацьку абвінаваціла.

Даведваўся пра ўсё гэта дзед ад Анупрэеўны. Яе дачка ўсё жыццё з Галінай сябравала. І пра Косціка дзед ведаў, што той у Чэхію вучыцца паехаў, і пра тое, што ў Швецыю перабраўся, і пра тое, як выклікаў абаіх бацькоў да сябе. Хаця які з таго Толіка бацька? Чужы зусім. Піць хоць кінуў, але ж позна было. «Вунь якога сына выгадаваў…» — хто выгадаваў?!

А ружы праз Анупрэеўну дзед у горад перадаваў. Дачцэ. Слаў ды слаў: як пара, познія белыя ружы.

Сымон выйшаў на вуліцу. Пабачыў, як Толік перавальваецца назад праз плот, як зноў чапляецца за яго, лаецца, шыбуе па вуліцы прэч… Стары падышоў да плота — ружы былі затаптаныя. Ён заплакаў.

Кася Глухоўская

(Валянцін БОЙКА «Электронная «чыталка» супраць папяровай», «Звязда», 29 кастрычніка.)

Бібліёбусы цяпер ездзяць па ўсёй краіне (гэты, напрыклад, у Ашмянскім раёне). Але ці стануць яны, у плане чалавечых зносін, паўнавартаснай заменай бібліятэкам?

Бібліятэка ці кніжны склад? Дзіўнае пытанне? А гэта як паглядзець. Асабліва сёння, калі аўтарытэт не толькі бібліятэкі, але і самой кнігі непамерна (і несправядліва) знізіўся. І таму ўсё больш настойліва гучаць галасы аб замене папяровай кнігі электроннымі носьбітамі, а звыклай бібліятэкі — электроннымі «чыталкамі».

За апошнія 20 гадоў у Беларусі знікла амаль палова бібліятэк. Не магу зразумець, каму яны сталі замінаць? Бо знікла не проста памяшканне, не кніжны склад, знікла месца для сустрэч, знікла магчымасць людзей кантактаваць між сабой, мець радасць калектыўнага бачання, дзеяння, абмеркавання.

«Нічога дзіўнага: час прымушае лічыць грошы», — заяўляе прыхільнік электроннай «чыталкі». А калі яму задаць пытанне: а чаму ён раўняе бібліятэкі з заводам, які зарабляе на сваёй прадукцыі? Гучыць адказ: «Трымаць разгалінаваную сетку «кніжняў»… становіцца немэтазгодна… Таму закрыццё або скарачэнне — адзінае магчымае выйсце з сітуацыі». Бо «матэрыяльны фактар пераважыць любыя эстэцкія дзівацтвы». Так і хочацца спытаць: якой сітуацыі? Якія дзівацтвы (аўтар палемікі зводзіць іх да «цёплага шоргату старонак і водару друкарскай фарбы»)? Што для апанента важней — скрозь, усюды і на ўсім зараблянне грошай ці выхаванне чалавека? Але ж бібліятэка не вытворчасць, а выхавальнік. Пачаўшы з адабрэння закрыцця паловы бібліятэк, аўтар катэгарычна адмаўляе ў праве на існаванне і самой кнізе. Дык жа бібліятэка і кніга — гэта дзве вялікія розніцы, як казалі некалі ў Адэсе.

І як бы хораша ні паклалі на лічбавы носьбіт томік Скарыны, Буднага ці Фёдарава, а калі трымаеш сапраўдную іх кнігу, рукі трымцяць ад дакранання да яе, шматсотгадовай. Тое ж адчуванне і ад сучаснай па-мастацку аздобленай кнігі. Бібліятэка не склад, не сховішча, дзе ціхенька спачываюць «папяровыя фетышы». Бібліятэка — месца сустрэчы людзей. Асабліва цяпер, калі не толькі ў маленечкіх вёсках, а і тых, дзе сотня, а то і больш жыхароў, няма ні магазіна, ні ФАПа, ні пошты, ні школы, ні клуба — нічога калектыўнага. А што ж рабіць жывым людзям? Суткамі сядзець па сваіх хатах і не вылазіць з «лічбы»? Дык жа далёка не ўсе сяляне сталі безагляднымі прыхільнікамі не толькі камп’ютара, але і інтэрнэту, «лічбы» — проста не навучыліся імі карыстацца. І не навучацца, бо сабрацца нават для такой вучобы няма дзе — няма адпаведнага публічнага памяшкання. Тут нават бібліёбус не выручыць, бо не пастаіш, не паразмаўляеш каля яго ні ў мароз, ні ў дождж.

У дваццатыя гады мінулага стагоддзя нават у далёка-далёкіх ад цывілізацыі вёсках адкрываліся хаты-чытальні. Як падае папулярная сёння ў многіх карыстальнікаў інтэрнэту «Вікіпедыя», «хата-чытальня — цэнтр асветы ў вёсках i сёлах СССР. З’явiлiся, мабыць, яшчэ ў XIX стагоддзi ў Расii, атрымалi вялiкi распаўсюд у 1920-х гадах i з’яўлялiся адной з формаў лiкбезу, а таксама палiтычнай прапаганды. Да сярэдзiны XX стагоддзя iх былi тысячы па ўсёй краiне. З павышэннем узроўню адукаванасцi насельнiцтва паступова, да пачатку 1960-х гадоў, функцыi хат-чытальняў перайшлi да клубаў, дамоў культуры i бiблiятэк». Значыць, «хата-чытальня» не толькі месца, дзе людзі маглі патрымаць у руках «жывую» кнігу альбо газету. Гэта магчымасць сабрацца разам — пагаварыць, сёе-тое абмеркаваць. А куды ісці сёння? На вуліцу? Пастаяць каля плота? А дзе сустрэцца са сваімі чытачамі пісьменніку? Хадзіць па хатах? Заходзіць у госці да кожнага асабіста? Але ці застанецца час кнігі пісаць.

Вось і ператвараецца «адзінае магчымае выйсце з сітуацыі» адносна «разгалінаванай сеткі «кніжняў» — іх «закрыццё або скарачэнне» — у адкрытую непавагу да людзей. Дык, можа, эканамічней «закрыць» саміх людзей, каб не хадзілі па бібліятэках, школах, поштах, каб не заміналі эканоміць грошы? А свае кнігі, што «не маюць ні гістарычнай, ні культурнай каштоўнасці», хай «выкінуць на сметнік», як зрабіў гэта Валянцін Бойка, які ў нумары газеты «Звязда» за 29 кастрычніка 2015 года надрукаваў свой погляд пад загалоўкам «Электронная «чыталка» супраць папяровай» (невядома толькі, навошта аўтар набываў тыя непатрэбныя «бескаштоўныя» кнігі, нашто грошы траціў). «Чыталка» для гарадскога аўтара, спешчанага дзясяткамі іншых магчымасцяў ладзіць сустрэчы, верагодна, і лепшая, але вось для вясковых людзей страчваецца самае галоўнае для жывога чалавека — магчымасць сустракацца з сабе падобнымі, абмяркоўваць набалелае, раіцца, спрачацца, проста пазіраць адно аднаму ў вочы. Седзячы ў сваёй хаце, гэтага не зробіш. А мы ж у большасці ўсё-такі калектыўныя істоты, мы прывыклі быць у людской чарадзе, каб разам, каб сумесна, каб размаўляць, а не маўчаць…

Занадта жорстка? Магчыма. Не, я не супраць самога аўтара. Я супраць той сітуацыі, што склалася з бібліятэкамі, супраць яе падтрымкі і папулярызацыі. Але хай гэта будзе і маім «асабістым поглядам», як і ў аўтара публікацыі. А нас хай рассудзяць людзі.

Анатоль БУТЭВІЧ, чытач кніг і прыхільнік бібліятэк

Шчодры на цяпло лістапад прыцерушыў золатам апалай лістоты абсягі роднай зямлі. Па-восеньску суцішанай, мудрай выглядае зараз прырода. Куды ні кінь позірк — перад вачамі паўстае прыгажосць маладой нашай краіны. Клапатліва дагледжаныя палі зелянеюць новаю рунню: гожыя вуліцы аграгарадкоў, гмахі старавечных і абноўленых гарадоў. І ўсюды — нястомны жыццёвы рух, паўсядзённы чалавечы занятак. Нашы суайчыннікі дужымі, энергічнымі рукамі нястомна працягваюць пачэсную справу папярэднікаў: будуюць маладую суверэнную краіну, імя якой — Рэспубліка Беларусь! І чым наша маладая краіна будзе пачута ва ўсім свеце, залежыць ад кожнага з нас. Ад нашай упартай працы і ад нашай духоўнай моцы. Мы, сучасныя жыхары Беларусі, заўсёды павінны памятаць, што на папялішчы самай кровапралітнай вайны нам выпала адбудавацца і жыць, што за наша мірнае зямное бытаванне заплачана неймаверна вялікая цана — у мільёны чалавечых жыццяў. Таму нашы памяць і свядомасць будуць заўсёды трывалымі, моцнымі. Таму непахісна гуманным застаецца погляд на свет і людзей. Мы зычым дабра і сабе, і іншым. Такі ён, міралюбівы і зычлівы, голас Бацькаўшчыны нашай у чалавечай супольнасці.

На маёй зямлі

спрадвечнай,

Дзе хадзілі часта войны,

Лёс заўсёды чалавечы

Быў журботна неспакойны.

То адны ішлі ватагі,

То другія неслі здзекі.

Тут крыжастыя іх сцягі

Ў прошласць канулі навекі.

На маёй зямлі пякельнай,

Дзе мярцвяча вецер

свішча,

Што была не раз

суцэльным

Вугляжарым папялішчам,

Да майго сюды прыходу

Пакаленняў не бывала,

Каб у розныя нягоды

За яе не ваявала.

Гэта я, дасюль адзіны,

Хто за ўсё жыццё ні разу

За захоп яе злачынны

Не даваў ружжом адказу.

Не хадзіў па жытнім полі,

Як дзяды мае, ў атаку.

Зубы сціснуўшы ад болю,

Над забітымі не плакаў.

Не хаваў астанкі-косці

У хатынях пагарэлых,

Тым, забіты,

не зайздросціў,

Хто зноў бачыць

ранак белы.

Я пражыў —

і працай-песняй

Год ад году быў заняты,

У раллю у ранак весні

Ўпалі з рук маіх зярняты.

Гарады — мае — усталі,

Дзе гарбелі скрозь руіны.

Дух мой горды гартавалі

Будні новае краіны.

На зямлі маёй сардэчнай

Вас сустрэнуць

хлебам-соллю,

Ўсмешкай цёплай

чалавечай,

Чаркай звонкай у застоллі.

* * *

Навучыліся многаму

мы за вякі.

Запускаем навейшыя

ў свеце станкі.

Здабываем з вады

кісларод, вадарод.

Арашаем пустыні,

дзе быў недарод.

У нябёсах лятаем,

плывём пад вадой.

Водзім ціха сакрэты

з урану рудой.

Хмарачосы будуем з бетону

і шкла.

Міжпланетнага чуем

размахі крыла.

За вякі навучыліся

многаму мы.

Навучыцца б яшчэ быць

заўсёды людзьмі.

* * *

Калі птушкаю стаць —

толькі не воранам,

Што на полі смерці

вочы клюе.

Калі хмараю стаць —

дык не тою прачорнаю,

Што жывое калоссе

градам паб’е.

Калі дрэвам стаць —

дык не здраднай асінаю,

Што саромна за ўчынены

грэх дрыжыць.

Калі стаць валуном —

дык не тым, пакінутым,

Што на даўняй магіле,

амшэлы, ляжыць.

Калі стаць агнём —

дык не тым, раз’юшаным,

Што ад хаты пакінуў

адны вугалі.

Калі песняй стаць —

толькі той, што душамі

Завалодала, роднай

служыць зямлі.

Мікола Мятліцкі,

лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусьімя Янкі Купалы і спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва

Фота Анатоля КЛЕШЧУКА

У Дзелавым і культурным комплексе Пасольства Рэспублікі Беларусь у Расійскай Федэрацыі віталі нашага земляка — вядомага рускага і беларускага празаіка Алеся Кажадуба. І хоць ён даўно жыве ў Маскве, сваім мастацкім талентам служыць і Беларусі, роднай ганцавіцкай старонцы, дзе зрабіў першыя свае крокі па жыцці. А гэтым лістападаўскім днём масквічы сабраліся на прэзентацыю новай кнігі Алеся Кажадуба — «Выпадак на Нікіцкай», якая пабачыла свет у выдавецтве «У Никитских ворот».

Як празаік, літаратар, які ўнікае ў сутнасць чалавечых стасункаў з навакольным светам, як тонкі мастак слова і разважлівы псіхолаг, член пісьменніцкіх саюзаў Расіі і Беларусі Алесь Кажадуб адзначаны літаратурнымі прэміямі Міхаіла Шолахава, Івана Буніна, прэміяй Антона Дэльвіга «За вернасць Слову і Айчыне». А яшчэ на Беларусі добра ведаюць унёсак земляка ў прапаганду беларускай літаратуры са старонак «Литературной газеты». Газета ў газеце «Лад», якую выпускаў у «ЛГ» Алесь Кажадуб, для многіх стала творчым мостам з Беларусі ў шырокі свет, найперш — у Расіі і тых краінах, дзе шануюць і ведаюць рускую мову.

На прэзентацыі ў беларускім пасольстве пра творчасць Алеся Кажадуба шмат добрых слоў сказалі пісьменнікі і журналісты Віктар Пронін, Іван Сабіла, Любоў Турбіна, Міхаіл Папоў, Юрый Баранаў, Сяргей Казначэеў, Пётр Ладоншчыкаў, Андрэй Варанцоў, Пётр Каліцін і іншыя сябры і ўважлівыя чытачы твораў нашага зямляка.

Нагадаем, што ў апошнія гады дзве кнігі Алеся Кажадуба — «Эліксір жыцця» і «Русь і Літва»— пабачылі свет у Мінску, у Выдавецкім доме «Звязда».

Сяргей Шычко

Так лічыць прафесар кафедры медыялогіі і вэб-журналістыкі Інстытута журналістыкі БДУ, літаратуразнаўца і крытык Галіна Тычко.

На заняткі да Галіны Казіміраўны Тычко, доктара філалагічных навук, мы заўсёды прыходзілі падрыхтаванымі. І не таму, што баяліся атрымаць дрэнную адзнаку ад строгай выкладчыцы (Галіна Казіміраўна — вельмі мяккі і далікатны чалавек), а каб даказаць, што не дарэмна завёмся студэнтамі журфака…

І вось ужо не як студэнтка і выкладчыца, а як калегі, для якіх праца са словам — штодзённы занятак, мы пагутарылі пра перавагі журналісцкай прафесіі, сучасную беларускую літаратуру і родную мову ў інтэрнэце.

— Галіна Казіміраўна, вашы заняткі, напэўна, запомніліся не аднаму пакаленню выпускнікоў журфака БДУ. На іх вы не толькі вучылі нас асновам літаратурна-мастацкай творчасці, а і давалі шанц паспрабаваць свае сілы на пісьменніцкай ніве. Перад усёй аўдыторыяй мы зачытвалі свае вершы, урыўкі з прозы, загадвалі загадкі — многае дагэтуль заставалася толькі ў нашых дзённіках. Гэтыя традыцыі працягваюцца?

— Журналістыка — прафесія творчая. Пра гэта сведчыць як гісторыя беларускай літаратуры, так і яе сучаснасць. Са сцен журфака ў свой час выйшлі такія выдатныя пісьменнікі, як Міхась Стральцоў, Генадзь Бураўкін, Анатоль Вярцінскі, Іван Чыгрынаў, Барыс Сачанка, Юры Станкевіч, Святлана Алексіевіч — лаўрэатка Нобелеўскай прэміі. Яна таксама вучылася на факультэце журналістыкі і да гэтага часу выкарыстоўвае ў сваёй практыцы пэўныя журналісцкія метады. І мне здаецца, што выяўленне, раскрыццё сваёй асобы, перадусім як асобы творчай і крэатыўнай, — не толькі адна з магчымасцяў, але і адна з пераваг журналісцкай прафесіі. Даць чалавеку выказацца, выявіць сябе ў слове — гэта і была адна з задач дысцыпліны. На жаль, час ідзе, і ў сувязі з пераходам на чатырохгадовы тэрмін навучання многія прадметы выпадаюць з вучэбнага працэсу. Так сталася і з «Асновамі літаратурна-мастацкай творчасці».

— Мяркую, што Вы такіх літаратурных дзённікаў-сшыткаў маеце нямала. Чым багата ваша творчая скарбонка?

— Імкненне выказаць сябе ў слове — натуральная ўласцівасць чалавека. І большасць так ці інакш, асабліва ў маладосці, спрабуе сябе на літаратурнай ніве. У свой час малады Вальтэр Скот, які пісаў нядрэнныя вершы, прачытаўшы творы свайго сучасніка Байрана, зразумеў, што яму ніколі не дасягнуць такіх вышынь, таму перайшоў на гістарычную прозу. У маладосці я пачынала з бягучай літаратурнай крытыкі, а потым захапілася літаратуразнаўствам, якое ў пераважнай большасці мае справу з класікай. Сёння, апрача разнастайных артыкулаў і дапаможнікаў па гісторыі беларускай літаратуры, для мяне асабліва значнай застаецца манаграфія «Творчасць Янкі Купалы і традыцыі духоўнай рэгіянальнасці ў польскай літаратуры ХІХ — пачатку ХХ стагоддзяў», якая выйшла вельмі малым накладам і, на жаль, мала каму вядомая. Калісьці акадэмік Віктар Каваленка, які быў маім навуковым кансультантам і якому першаму я дала прачытаць сваю працу, сказаў, што чытаў яе, як раман. Гэта было і застаецца для мяне найвышэйшай ацэнкай. Сёлета ў Польшчы была апублікавана мая новая кніга «Нацыянальнае індывідуальнае, агульначалавечае» — зборнік навуковых артыкулаў, плён шматгадовых назіранняў за такой унікальнай з’явай, як літаратурна-мастацкая творчасць беларускай нацыянальнай меншасці ў Польшчы.

— У апошні час даводзіцца чуць, што крытыка сёння не тая: маўляў, можна пісаць, што хочаш. Ці згодна з гэтым беларуская літаратуразнаўца і крытык Галіна Тычко?

— Безумоўна, сучасная крытыка іншая, чым была ў савецкі перыяд. Свабода творчага выяўлення, магчымасць адкрыта сказаць тое, што думаеш, аператыўна выказацца праз інтэрнэт — несумненныя перавагі сучаснай крытыкі. Аднак ёсць і свае выдаткі. Эсэістычны падыход, які быў уласцівы і раней, асабліва так званай пісьменніцкай крытыцы, сёння пераважае. Аднак эсэістыка вымагае высокай аўтарскай эрудыцыі, асацыятыўнасць — адпаведнага інтэлекту, шырокі кантэкст — добрага эстэтычнага густу, зварот да шырокай аўдыторыі — сумленнасці, аб’ектыўнасці і адказнасці ў ацэнках. На жаль, гэта не заўсёды прысутнічае, таму неабазнанаму чытачу і няпроста ў шалупінні пустаслоўя выявіць вартаснае.
Безумоўна, ёсць аўтары, публікацыі якіх заўсёды чытаеш з захапленнем, слову якіх давяраеш. Такія, напрыклад, як Міхась Тычына, Людміла Сінькова, Пятро Васючэнка, Ігар Жук, Леанід Галубовіч, з маладых — Даніла Жукоўскі, Аксана Бязлепкіна.

— Інтэрнэт імкліва напаўняе літаральна ўсе сферы жыццядзейнасці. На вашу думку, як адчуваюць сябе там беларускамоўныя карыстальнікі? Увогуле, якая будучыня беларускай мовы ў інтэрнэце?

— Сапраўды, ужо немагчыма ўявіць наша сучаснае жыццё без інтэрнэту. Паколькі я працую са студэнтамі, то, безумоўна, стараюся быць да іх бліжэй, раздзяляць іх інтарэсы і захапленні. Таму ў сваёй выкладчыцкай працы карыстаюся і глабальным сецівам. Так, напрыклад, заданні для практычных заняткаў высылаю на электронныя скрыні студэнтаў, яны ж, у сваю чаргу, актыўна сябруюць са мной на «Фэйсбуку». Прыемна, што нават рускамоўныя заўсёды стараюцца кантактаваць са мной па-беларуску, каментуюць мае запісы і віншуюць са святамі.

Не так даўно сутыкнулася з даследаваннем замежных навукоўцаў, якое сцвярджае, што для інтэрнэту існуе толькі 4% ад усіх сусветных моў. Іх называюць жывымі. Астатнія 96% — мёртвыя. І ведаеце, чым я сапраўды ўзрадаваная? Беларуская мова — жывая! З кожным днём з’яўляецца ўсё больш беларускамоўных старонак, усё больш карыстальнікаў вядуць свае блогі на роднай мове. Прыемна, што такія сацыяльныя сеткі, як «Фэйсбук» і «УКантакце» маюць даволі добры беларускі інтэрфэйс. Існуюць нават дзве беларускія «Вікіпедыі», у афіцыйным правапісе і на тарашкевіцы, якія ў сусветным рэйтынгу займаюць 58-е і 67-е месцы па колькасці артыкулаў. Людзі аб’ядноўваюцца паводле сваіх інтарэсаў і ствараюць цікавыя беларускамоўныя старонкі, тэматычныя сайты. Усё больш роднай літаратуры, музыкі і мастацтва з’яўляецца на прасторах інтэрнэту. І, шчыра кажучы, радуе той факт, што некаторыя людзі, якія па нейкіх прычынах не могуць альбо не хочуць размаўляць па-беларуску ў штодзённым жыцці, робяць гэта на прасторах глабальнай павуціны. Хоць я і адношу сябе да беларускамоўных карыстальнікаў, але з цікавасцю магу зайсці на старонку руска- альбо англамоўнага сайта, пачытаць артыкулы польскіх анлайн-газет, паглядзець украінскае інтэрнэт-тэлебачанне. Мне здаецца, што для адукаванага чалавека не павінна быць ніякіх межаў, у тым ліку моўных. Бо пры сучасных магчымасцях любы рэсурс можна за некалькі секундаў перакласці на родную мову. Якая будучыня беларускай мовы ў інтэрнэце? Лічу, што яна будзе прыцягваць шматлікіх карыстальнікаў. І недзе там, далёка, магчыма, на іншым краі Зямлі, невядомы нам хлапчук ці дзяўчынка палюбіць беларускую музыку альбо захопіцца вершам Купалы ці Коласа.

— А ці шмат вы коласаў або купалаў у свой час заўважылі? Ці ёсць студэнты, якімі ганарыцеся?

— Геніі нараджаюцца рэдка, і заўважныя яны звычайна з гістарычнай перспектывы. А студэнтаў, якімі можна ганарыцца, шмат. Павагу выклікаюць не толькі тыя, хто дасягнуў вяршынь і чые імёны агульнавядомыя, але і тыя сціплыя і сумленныя працаўнікі, якія недзе ў далёкай глыбінцы нясуць людзям добрае слова.

— А калектыў Выдавецкага дома «Звязда», у сваю чаргу, віншуе вас з юбілеем і зычыць, каб ваша слова — як пісьменніцкае, так і выкладчыцкае — гучала яшчэ шмат гадоў. Удзячных студэнтаў, плёну ў творчасці, моцнага здароўя вам і вашым блізкім!

Вераніка КАНЮТА

kanyuta@zvіazda.by

У Сербіі прайшла юбілейная — 60-я па ліку — Міжнародная кніжная выстаўка. Удзел у ёй прынялі больш за 400 выдавецтваў з 20 краін свету.

Уручэнне дыпломаў за лепшую дзіцячую кнігу на славянскіх мовах, прысвечаную гісторыі і культуры славянскіх народаў. ІІ Фестываль славянскай кнігі.

Прадстаўнічым быў і ўдзел у свяце кнігі беларускага боку. Наша краіна выклала кнігі на агульным стэндзе «Кнігі Рэспублікі Беларусь». Дэлегацыю Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь узначальваў намеснік дырэктара Выдавецкага дома «Звязда» — галоўны рэдактар часопіса «Нёман» Аляксей Чарота.

На беларускім стэндзе — вельмі шмат дзіцячай літаратуры. У тым ліку і выданняў «Звязды». У рамках выстаўкі праходзіў Фестываль славянскай кнігі. Выданне «Звязды» — зборнік казак славянскіх народаў «Ні на небе, ні на зямлі», укладзены прафесарам Іванам Чаротам, адзначаны дыпломам «як найлепшае дзіцячае выданне».

— Увагу наведвальнікаў прыцягваюць самыя розныя кнігі — як аўтараў у нашай краіне добра вядомых, так і маладых пісьменнікаў, — гаворыць Аляксей Чарота. — Спадзяюся, што такая ўвага стане падставай для перакладчыцкіх сувязяў. Мяне асабіста ўразіла тая шырыня кніг, якія выдаюцца па-сербску. Відавочна, што нашы браты-славяне з цікавасцю ставяцца да рускай літаратуры. Шмат перакладных выданняў.

На беларускім стэндзе была прэзентавана кніга мінскага выдавецтва «Белпрынт» — «Беларусы пра Сербію і Югаславію». Яе з цікавасцю разглядалі намеснік старшыні Парламента Сербіі Уладзімір Марынкавіч, намеснік міністра культуры і інфармацыі Сербіі Ася Мунтэан, дыпламаты пасольстваў Расіі, Азербайджана, Кітая, Індыі, Пакістана, якія працуюць у Сербіі, сербскія кнігавыдаўцы, прадстаўнікі грамадскіх арганізацый.

— Гэтая кніга — вынік майго шматгадовага збору выказванняў беларусаў, ураджэнцаў Беларусі пра Сербію, Югаславію, — дзеліцца сваімі развагамі ўкладальнік кнігі доктар філалагічных навук Іван Чарота. — Пачатак пакладзены Максімам Багдановічам. Ёсць у кнізе і словы Янкі Купалы, Анатоля Вялюгіна, Пімена Панчанкі, Максіма Танка, Янкі Брыля, Генадзя Пашкова і шмат яшчэ каго з беларускіх пісьменнікаў і публіцыстаў.

Кастусь Хадыка

17 лістапада а 18-й гадзіне ў актавай зале Мінскай абласной бібліятэкі імя А.С. Пушкіна (вул. Гікалы, 4, т. 8-017-293-00-54) адбудзецца творчы вечар сучаснага беларускага празаіка Аляксандра Брыта.

Аляксандр Брыт піша апавяданні ў жанры псіхалагічнай прозы. Мужчына і жанчына, іх узаемаадносіны, любоў і суперніцтва, погляд на свет — пра гэта яго навелы-гісторыі.

«Жыццё — гэта, кажучы вобразна, падарожжа, — мяркуе пісьменнік. — Яго сімволіку, геніяльнае шматгалоссе і спрабуе выказаць мастацтва. (Станіслаў Ежы Лец: «Існуе ідэальны свет хлусні, дзе ўсё праўдзіва».) У гэтым кантэксце я стаўлюся да літаратуры як да падарожжа сярод сімвалаў. Галоўныя з якіх: Бог, каханне, смерць і жыццё. Усё астатняе –  толькі прыправы, спецыі: праўда, хлусня, подласць, высакароднасць, адданасць, здрада, прадузятасць, бесстароннасць і г.д. Менавіта яны афарбоўваюць чалавечыя гісторыі, лёсы. Як мне падаецца, д’ябал у дэталях».

Пазалетась Аляксандр Брыт выдаў кнігу апавяданняў «Кіно» (выйшла ў Выдавецкім доме «Звязда»). На сустрэчы ва ўсіх жадаючых будзе магчымасць пагутарыць з пісьменнікам пра яго творчасць, а таксама набыць кнігу «Кіно» з аўтографам аўтара.

Апошнім часам Аляксандр Брыт друкаваўся ў перыядычных выданнях:

• http://www.main.lim.by/wp-content/uploads/2015/10/39-2015.pdf («Літаратура і Мастацтва», «Японскае вяселле», стар.5)

• http://www.neman.lim.by/wp-content/uploads/2015/10/neman_9_2015.pdf

(«Нёман», «Японская свадьба». Рассказы, стр.57)

• http://www.lim.by/limbyfiles/nem1-2013.pdf

(«Нёман»,  «Два рассказа», стр.18)

• http://newlit.ru/~brit/

(«Новая литература»).

Інтэрв’ю з аўтарам:

• http://zviazda.by/2013/08/8290.html

(«Жыццё – падарожжа сярод вобразаў, сімвалаў і… спакус». Газета «Звязда».) 

Запрашаем усіх жадаючых на сустрэчу з пісьменнікам!

40 дзён таму пайшоў з жыцця пісьменнік Алесь Савіцкі.

Мы часта стэлефаноўваліся. Абмяркоўвалі самыя розныя тэмы — літаратурныя, жыццёвыя, будзённыя. Апошняя размова адбылася ў пятніцу вечарам, незадоўга да… Гутарылі пра лецішча на «Лысай гары» і восень, пра суседскую дзяўчынку і яго нядаўняе, апублікаванае ў «Звяздзе», эсэ «Сонца, што створана тваімі рукамі» (гэты твор, змешчаны ў нумары за 29.08.2015, стаў апошнім). Дамовіліся, што ў наступную суботу, 10 кастрычніка, ён прыйдзе на сустрэчу са студэнтамі Інстытута журналістыкі Белдзяржуніверсітэта. Але… У ноч на аўторак, 6 кастрычніка, сэрца пісьменніка нечакана спынілася.

10 кастрычніка — у дзень, калі была запланавана сустрэча са студэнтамі — праходзіла развітанне з Алесем Савіцкім.

Акурат у гэты час успаміналі яго ў самай вялікай журфакаўскай аўдыторыі — і гэта таксама сімвалічна. Таму што перш чым стаць пісьменнікам, ён быў журналістам. Пачаў друкавацца ў 1943 годзе, у ветрынскай падпольнай газеце «Чырвоная звязда». Са зразумелых прычын заметкі падпісваў «Саша С.».

Алесь Ануфрыевіч заўсёды ахвотна сустракаўся са школьнікамі, студэнтамі, вайскоўцамі: «Пакуль мы, ветэраны, жывыя — мы павінны расказваць. Каб моладзь ведала: за яе жыццё заплачана кроўю мільёнаў. Якая цана… Новыя пакаленні, як бы яны ні жылі, усё роўна шчаслівыя людзі: у іх будуць дзеці, унукі, праўнукі, каханыя жанчыны — усё будзе. А ў тых, што ляглі ў 18—20 гадоў у зямлю, абараняючы яе, — у іх нічога не будзе. Ніколі. Ні дзяцей, ні ўнукаў, ні праўнукаў. У іх застаецца толькі адно: велічны подзвіг, які яны здзейснілі ў імя Жыцця. І наша памяць. Памяць жывых.

Памяць ёсць не толькі ў людзей, яна ёсць і ў вольнай зямлі. Няма памяці толькі ў зямлі заваяванай, што скарылася чужынцу… У віхурныя часы выжывае толькі тая зямля, якая памятае. І выжывае толькі той народ, які гэтай Памяці не здраджвае. Без гістарычнай памяці ў народа адзін шлях — рабства і выміранне».

* * *

Тры гады таму падчас сустрэчы са студэнтамі Інстытута журналістыкі БДУ пісьменнік перадаў у медыятэку некалькі сваіх кніг розных гадоў выпуску. Тады ж паўдзельнічаў і ў калектыўных чытаннях «Новай зямлі», прымеркаваных да 130-годдзя Якуба Коласа.

Студэнты спыталі Алеся Савіцкага пра самую любімую яго кнігу. Адказаў, не задумваючыся: «Курган» Янкі Купалы. І — прачытаў па памяці ўсю паэму! Захапленне і здзіўленне — менавіта так можна абазначыць рэакцыю студэнцкай аўдыторыі.

Алесь Ануфрыевіч расказаў: «У 8 класе вывучыў гэтую паэму — і ведаю да гэтага часу. У партызанах аднойчы прачытаў яе хлопцам, і потым яны часта прасілі: «Шурка, чытай!»

Дарэчы, апошні здымак пісьменніка, які публікуецца сёння, зроблены ў канцы жніўня гэтага года студэнтам Інстытута журналістыкі БДУ Сяргеем Нікановічам.

* * *

«Жыццё як сюжэт для серыяла» — менавіта пад такой назвай публікаваліся нататкі пра кнігу Алеся Савіцкага «Сонца на ўсіх адно». І невыпадкова. Я патлумачыла чаму. Біяграфія гэтага ўнікальнага чалавека сама па сабе нібыта легенда: партызан — франтавік — журналіст — пісьменнік… Прыпісаў сабе год, каб трапіць у партызаны… Некалькі раненняў… Ордэн Славы І ступені знайшоў яго праз паўстагоддзя пасля заканчэння вайны. Які лёс!.. Апошнім часам вялікім поспехам карыстаюцца фільмы не па літаратурных творах — па канкрэтных лёсах, сапраўдных біяграфіях вядомых людзей. А які сюжэт для «кіношнікаў» — біяграфія Алеся Савіцкага…

Ён нарадзіўся ў Полацку. Замест юнацтва — партызанскія будні. На яго рахунку шмат падарваных эшалонаў, спаленых і ўзарваных мастоў. У 1944—1945 гадах у дзеючай арміі, удзельнічаў у вызваленні Варшавы і Гдыні, у баях за ўзяцце Берліна.

У 1958-м скончыў Літаратурны інстытут імя Горкага ў Маскве і аспірантуру. Аўтар кніг «Кедры глядзяць на мора», «Жанчына», «Белы гарлачык», «Палын — зелле горкае», «Самы высокі паверх», «Шкляная нітка», «І нічога ўзамен», «Зямля не раскажа», «Літасці не чакай», «Памерці заўсёды паспееш», «Верай і праўдай», «Обаль»… Сярод апошніх твораў — раман-споведзь «Пісьмо ў Рай».

* * *

Ён «састарыў» сябе, каб стаць партызанам. Я ўдакладняла:

— Аляксандр Ануфрыевіч, з якога года Вы ў партызанах?

— З 1942-га. Мне было 17.

— Як жа Вас узялі?

— Прыйшлі з Сяргеем Зімніцкім да камандзіра. Ён: «Што, мне дзіцячы садок разводзіць? Ідзіце дадому!» Кажу сябру: «У нас ёсць зброя, з ёю прымуць у любым атрадзе». Тады камандзір і спыніў нас… Калі паведаміў, што я з 1924 года, ён хітра ўсміхнуўся: «Ну добра, так і запішам».

— Ва ўсіх энцыклапедыях значыцца: нарадзіўся 8 студзеня 1924 года.

— Насамрэч, я з 1925-га. У партызанах прыпісаў сабе год, адтуль і пайшло. У 1942-м я быў у падрыўной групе атрада «Смерць фашызму». У 1943-м камсамольцаў паслалі на арганізацыю новага камсамольска-маладзёжнага атрада «Бальшавік». Мяне прызначылі камандзірам падрыўной групы.

«Зімою сорак другога мяне параніла. Разам з Сяргеем Зімніцкім мы мініравалі чыгунку ў сасновым бары паміж Полацкам і Фарынава. Міну — амаль дваццаць кілаграмаў толу, выплаўленага з артылерыйскіх снарадаў, — паставілі, але адбегчыся далёка не паспелі: цяжка было адольваць завалы з таўшчэзных соснаў, аплеценых дротам і закіданых снегам. Выбуху не чуў; памятаю вялізнае, на ўсё неба, малінава-белае сонца і ціхі, вельмі ціхі і прыгожы гул, як бомканне маленькіх званоў… Выратаваў мяне Сяргей. Ён першы апрытомнеў, доўга поўзаў па снегавых гурбах, але мяне знайшоў і пацягнуў да лесу. Потым я апрытомнеў таксама і папоўз сам («Пад роднымі клёнамі)».

* * *

З баявой характарыстыкі камандзіра дыверсійнай групы партызанскага атрада «Бальшавік» брыгады імя Варашылава А.А. Савіцкага ад 12 кастрычніка 1944 года:

«Тов. Савицкий А.А., уроженец города Полоцка Витебской области БССР. До войны был учащимся средней школы г. Полоцка. При оккупации г. Полоцка фашистскими извергами и организации в этом районе ещё первичных групп партизанского движения молодой юноша, тов. Савицкий А.А., оставляет свою родную мать и идет в ряды народных мстителей. Вступив в ноябре 1942 года в отряд «Смерть фашизму», тов. Савицкий вступает добровольно в диверсионную группу партизанского отряда для того, чтобы как можно больше отомстить оккупантам за те ужасы зверств, которые были нанесены белорусскому народу… За период с ноября 1942 по июль 1943 года в партизанском отряде «Смерть фашизму» тов. Савицкий имеет на своем боевом счету: спущенных под откос вражеских эшелонов с живой силой и техникой — четыре эшелона, подорваны на противотанковых минах — три вражеских автомашины с живой силой, тов. Савицким лично были подорваны толом 5 шоссейных мостов и 2 железнодорожных моста, на линии Полоцк — Молодечно, тов. Савицким лично было уничтожено 27 немецких солдат и офицеров. За эти подвиги командование отряда «Смерть фашизму» тов. Савицкого А.А. дважды представило к правительственной награде.

В июле 1943 года организовывается новый отряд этой же бригады — «Большевик». Тов. Савицкий А.А. как имеющий большой практический опыт по диверсионной деятельности с первых же дней организации отряда назначается командиром диверсионной группы в количестве 5 человек. За короткое время, т.е. за 4 месяца, тов. Савицкий вырастил группу в 18 человек. <…>

Указом Верховного Совета СССР тов. Савицкий уже награжден дважды: орденом Красной Звезды и медалью «Партизану Отечественной войны» І степени. Тов. Савицкий скромный воин, никогда не кичится своими успехами, имел широкий авторитет среди партизанских масс не только нашей бригады, но и всего партизанского движения Белоруссии, его боевые подвиги не раз обсуждались и изучались на партизанских собраниях. На его боевых примерах учились многие партизаны, как надо бить врага».

* * *

Усё жыццё Алесю Ануфрыевічу не давала спакою, што «яго» куля дасталася сябру: «Я напісаў верш на смерць майго сябра Колі Паўлава (быў змешчаны ў нашай партызанскай насценгазеце). Коля шкаляр, як і я. Масквіч, пайшоў у народнае апалчэнне разам з бацькам. Сын быў кантужаны, бацька — паранены. Абодва трапілі ў палон. Бацька сканаў ад ран. Коля яго пахаваў і ўцёк з палону. Далучыўся да нашага атрада. Ён быў у маёй падрыўной групе. Аднойчы групу на заданне пад Загацце павёў не я, а Паўлаў. Бо выпаў першы снег, а ў мяне валёнкі былі не падбітыя, прамакалі. Усё сваё жыццё я жыву з думкай пра тое, што калі б я пайшоў пад Загацце ў той лістападаўскі вечар… Гэтая мая куля дасталася Паўлаву, маю смерць ён узяў на сябе… А колькі іх, такіх маладзенькіх, загінула. Якая цана заплачана за сённяшняе жыццё…

Можа, свет быў бы іншым, калі б жылі тыя мільёны, якія ляглі ў зямлю. Яны, можа, напісалі б найлепшыя песні ці кнігі; можа, яны б зрабілі адкрыцці, якія здзівілі б свет».

* * *

Ордэн Славы Алеся Савіцкага «знайшоўся»… праз 55 гадоў. Пасля вызвалення Беларусі ён прайшоў франтавымі дарогамі. Я не магла не спытаць, дзе больш складана: у партызанах ці ў дзеючай арміі?

— Пры ўсіх страхах франтавога жыцця ўсё-такі там было лягчэй. Бо ты адчуваў, што за тваёй спінай — шпіталь, магутнасць арміі. Пасля злучэння з часцямі Чырвонай Арміі мы, партызанская моладзь, папоўнілі 3-ці механізаваны Сталінградскі танкавы корпус. Я трапіў у 9-ю гвардзейскую брыгаду дэсантнікаў. Дайшлі да Шаўляя, там увосень 1944-га была такая страшная калатнеча… Мяне параніла — трэці раз за вайну (да гэтага два разы ў партызанах). Пасля шпіталя ў Арэнбургу трапіў на фронт ужо пад зімовае наступленне: Варшава, Гдыня… Вайну скончыў у Берліне, пакінуў аўтограф на Рэйхстагу.

Доўгі час не ведаў аб узнагародзе за баі пад Шаўляем. Прайшло 55 гадоў, аднойчы раздаецца тэлефонны званок: «Гэта з ваенкамата. Мы знайшлі ўзнагародныя дакументы: у 1944-м вы былі ўзнагароджаны ордэнам Славы». Думаю: «Хто ж гэта з нашых хлопцаў-пісьменнікаў мяне разыгрывае?» Каб падтрымаць жарт, пытаюся: «І многа нас?». У адказ: «Не, з ордэнам вы адзін. Яшчэ адзін з медалём».

— А вы сапраўды падумалі, што гэта розыгрыш?

— Абсалютна! Аказалася, прыйшоў новы ваенкам, даслалі запыт у архіў — і там знайшлі дакументы аб узнагароджанні.

* * *

Ён катэгарычна не прымаў фальсіфікацый Вялікай Айчыннай вайны:

— Я прайшоў «партызанку» з 1942 года і перакананы, што такой яскравай старонкі ў жыцці беларускай зямлі не было — калі паўстаў увесь народ, ад малога да вялікага… Так, шмат разоў бяда засявала сваім чорным насеннем наш край, і стагнала ад болю зямелька беларуская. За стагоддзі, што сплылі ў нябыт, ваеннага ліхалецця пранеслася над нашай Бацькаўшчынай нямала, але такога жаху яшчэ не было.

Напісана многа кніг пра вайну, але, мне думаецца, гэта толькі верхні пласт. Яшчэ будуць створаны новыя кнігі, будзе па-мастацку асэнсавана мужнасць нашага народа. Бо такой мужнасці — мужнасці не асобнага чалавека, а ўсяго народа! — гісторыя Беларусі не ведала. Калі мужнасць становіцца адметнай якасцю народа — гэта ўжо гістарычны факт. І калі сёння той-сёй спрабуе абылгаць, апляваць гераічную старонку зямлі і народа, уся мая партызанская сутнасць пратэстуе супраць гэтага.

Пакуль я жывы, буду маліцца (я, стары атэіст закасцянелы!), буду прасіць Неба, каб ніколі новыя пакаленні не зведалі гэтага страху, гэтай вайны, гэтай бяды.

* * *

Яго раман-споведзь «Пісьмо ў Рай» прысвечаны бацьку. І бацькам.

«Кожнаму з нас на загоне жыццёвага шляху на зямлі небам дараваны толькі дзве дарогі — альбо Рай, альбо Пекла», — напісаў Алесь Савіцкі. І, звяртаючыся ў думках да свайго бацькі, дадаў: «Пекла ты адбыў тут, на зямлі. А двойчы туды, як кажуць мудрыя людзі, трапіць немагчыма». Усё жыццё Алеся Ануфрыевіча і было, напэўна, Пісьмом у Рай.

Удава пісьменніка Людміла Барысаўна расказала: «Ён прасіў пасля смерці прах развеяць над родным Полацкам — там, дзе Палата ўпадае ў Дзвіну».

Здаецца, Алесь Савіцкі і пасля сыходу ахоўвае свой родны край, за які змагаўся ў час ваеннай навалы і які абараняў усё жыццё. Цяпер ужо з Нябёсаў шле нам сваё блаславенне…

Таццяна Падаляк

Фота Сяргея Нікановіча

У Выдавецкім доме “Звязда” 18 лістапада 2015 г. прайшоў “круглы стол” “Кітайская літаратура ў Беларусі”.

Сярод удзельнікаў “круглага стала” – літаратуразнаўца, кандыдат філалагічных навук, загадчык кафедры кітайскай філалогіі БДУ Мікалай Хмяльніцкі, паэт, журналіст, перакладчык, галоўны дырэктар замежнага вяшчання Беларускага радыё Навум Гальпяровіч, літаратуразнаўца, перакладчык, кандыдат філалагічных навук, дацэнт кафедры тэорыі літаратуры філалагічнага факультэта БДУ Міхась Кенька, перакладчык, старшы выкладчык кафедры мовазнаўства і краіназнаўства факультэта міжнародных адносін БДУ Алена Раманоўская, перакладчык, выкладчык кафедры кітайскай філалогіі філалагічнага факультэта БДУ Ганна Холева, магістрант кафедры тэорыі літаратуры БДУ Лінь Чжан, студэнтка спецыяльнасці “Усходняя філалогія” філалагічнага факультэта БДУ Алена Сцяпашкіна, выкладчык кафедры кітайскай філалогіі БДУ Дар’я Нечыпарук, дырэктар – галоўны рэдактар Выдавецкага дома “Звязда” Алесь Карлюкевіч. Мадэратар размовы – літаратуразнаўца, паэт, перакладчык,  рэдактар аддзела паэзіі часопіса “Полымя”, аспірант БДУ Юлія Алейчанка.

У час дыскусіі за “круглым сталом” былі абмеркаваны наступныя пытанні: “Беларуска-кітайскія культурныя сувязі і традыцыі мастацкага перакладу”; “Спецыфіка мастацкага перакладу з кітайскай мовы на беларускую. Мова як адлюстраванне ментальнасці народа. Праблема фарміравання перакладчыцкіх школ”; “Выданні кітайскіх аўтараў на беларускай мове: аўтарская анталогія Міколы Мятліцкага “Пад крыламі Дракона. Сто паэтаў Кітая”, анталогія кітайскай літаратуры XX стагоддзя на беларускай мове “Стагоддзе”, кнігі серыі “Светлыя знакі: паэты Кітая” і інш.”; “Кітайская” тэма ў беларускіх СМІ”; “Кітайская маўленчая практыка і падрыхтоўка перакладчыцкіх кадраў ў беларускіх ВНУ (на прыкладзе кафедры кітайскай філалогіі філалагічнага факультэта БДУ і кафедры мовазнаўства і краіназнаўства факультэта міжнародных адносін БДУ)”; “Дзейнасць Рэспубліканскага інстытута кітаязнаўства імя Канфуцыя БДУ па ўмацаванні беларуска-кітайскага культурнага ўзаемадзеяння”. 

Юлія Алейчанка

Дар’я Нечыпарук

Лінь Чжан

Ганна Холева

Алесь Карлюкевіч

Алена Сцяпашкіна

Міхась Кенька

Навум Гальпяровіч

Мікалай Хмяльніцкі

Алена Раманоўская

Падрабязнасці – у бліжэйшых нумарах газеты “Звязды”.

Сяргей Шычко

Фота Надзеі Бужан

Анатоль Бутэвіч. Таямніцы Крэўскага замка: Падарожжа па нашай гісторыі з Вітаўтам Вялікім. — Мінск: Звязда, 2015. — 176 с.

Наш школьны настаўнік гісторыі вельмі любіў прыводзіць цікавыя факты, распавядаць пра страшныя і таямнічыя падзеі мінуўшчыны. Я ведаю іх шмат, але асабліва ярка чамусьці запомніўся расповед пра пакутлівую смерць 85-гадовага вялікага князя літоўскага Кейстута, якога называлі Сівабародым. Яго разам з сынам Вітаўтам паланіў у вежы Крэўскага замка зайздрослівы пляменнік Ягайла ў якасці помсты за заваёву Вільні і змяшчэнне з трону вялікага князя. Праз некалькі гадоў Ягайла вярнуў сябе ўладу, але дзядзьку так і не дараваў. Настаўнік распавядаў, што Вітаўту ўдалося ўцячы з вязніцы, пераапрануўшыся ў вопратку служанкі Алены, якая мела права наведваць яго разам з жонкай Ганнай. Кейстут жа быў задушаны, а яго цела спалена ў адпаведнасці з язычніцкім абрадам на капішчы ў Вільні…

Муры Крэўскага замка, аднаго з самых старажытных на тэрыторыі былога Вялікага Княства Літоўскага, лепш, чым мой настаўнік, могуць распавесці шмат гісторый пра здрады, змовы, смерць і аблогі крыжакоў. Тут у 1385 годзе была падпісаная унія паміж ВКЛ і Каралеўствам Польскім, якая стала смяротнай для крыжакоў, зрабіла бессэнсоўнымі іх напады на нашы землі з мэтай хрысціянізацыі мясцовага насельніцтва (у адпаведнасці з умовамі міждзяржаўнага пагаднення гэтая місія ўскладалася на Польшчу), тут у пачатку ХVІ стагоддзя раскашавалі крымскія татары, а баі з немцамі ішлі і ў гады Першай сусветнай вайны. Таму не дзіўна, што мясцовыя жыхары бачылі прывідаў каля замкавых сцен, складалі пра іх легенды…

Зрэшты, у знаёмстве з гісторыяй Крэўскага замка і ваколіц цікаўнаму чытачу, апантанаму вывучэннем гісторыі Беларусі, ды і проста неафіту, у гэтай справе выдатна дапаможа новая кніга Анатоля Бутэвіча «Таямніцы Крэўскага замка». Колькі гадоў таму ўжо выходзілі кнігі аўтара, прысвечаныя Мірскаму і Нясвіжскаму замкам, новае ж выданне стала працягам «замкавай серыі».

Адметна, што кніга «Таямніцы Крэўскага замка», аздобленая мноствам старажытных карт, малюнкаў, фотаздымкаў, не проста распавядае гісторыю Крэўскага замка і ваколіц. На яе старонках чытач даведаецца пра сувязь фартэцыі ў Крэве з іншымі замкамі Вялікага Княства, прынцыпы пабудовы замкаў у Еўропе і адметныя моманты лёсу князёў ВКЛ. Так, у ХІV стагоддзі, калі на нашы землі часта нападалі крыжакі, у Еўропе існавала правіла: зямля не лічылася заваяванай, пакуль не захоплены замак. Замак жа трымаўся, пакуль у ім абаранялася хаця б адна вежа. Таму і будавалі фартэцыі як мага больш надзейнымі, сцены вежаў рабілі высокімі і тоўстымі, ставілі замкі ў самых небяспечных месцах, каб адразу заўважыць і прадухіліць нападзенне ворагаў. Таму Крэўскі замак (таксама як і Лідскі) можна лічыць незвычайным. Справа ў тым, што пабудаваны ён не на ўзгорках, а ў нізіне паміж імі, на берагах рэчак Крыўлянка і Шляхцянка. Магчыма, князь Гедымін, які пачынаў будаўніцтва фартэцыі, кіраваўся думкай пра тое, што рэкі стануць выдатнымі абаронцамі ад ворагаў, а таксама забяспечаць двор вадой падчас аблогі.

Уважлівы чытач заўважыць на старонках кнігі «Таямніцы Крэўскага замка» мноства цікавых, адметных і трагічных гісторый з сямейнага жыцця князёў. Распавяду толькі некалькі фактаў з жыцця Кейстута Сівабародага. Ён быў сынам князя Гедыміна, братам Альгерда, бацькам Вітаўта і Жыгімонта, дзядзькам Ягайлы. Пра гэта ведаюць многія. Але нямногім вядома, што Кейстут сваю другую жонку… выкраў з язычніцкага капішча каля Палангі. Справа ў тым, што дзяўчаты, якія служылі жрыцамі, не мелі права выходзіць замуж, яны абавязаны былі сцерагчы свяшчэнны агонь. Надта ж упадабаў Кейстут прыгажуню Біруту, таму і загадаў выкрасці яе. А хто асмеліцца не выканаць княжацкі загад? Было ў Кейстута і Біруты шасцёра сыноў і чатыры дачкі. Два сыны — Вітаўт і Жыгімонт — сталі князямі ВКЛ, тры загінулі ў войнах з крыжакамі і Залатой Ардой, а лёс Вайдата склаўся вельмі незвычайна. Падчас абароны Коўна ён у 1362 годзе трапіў у палон да крыжакоў, прыняў каталіцтва, нават знаходзіўся пры двары імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі германскага караля Карла ІV, ад Тэўтонскага ордэна атрымаў замак Велаў.

І такіх гісторый на старонках кнігі Анатоля Бутэвіча «Таямніцы Крэўскага замка» — дзясяткі, варта толькі ўчытацца, углядзецца ў падзеі сівой даўніны, і яны ажывуць, нібыта на конях пранясуцца перад вачыма, захопяць цікавымі сюжэтамі і падштурхнуць да далейшага вывучэння мінуўшчыны роднага краю.

Марына ВЕСЯЛУХА

Усе творы маладой пісьменніцы Веранікі Ляўчук, якія выйдуць у 12-м нумары часопіса, аднолькавыя па сваёй арыгінальнасці, але ў той жа час абсалютна розныя паміж сабой. У іх вы знойдзеце чароўную зімовую казку, размову псіхіятра-пачаткоўца з прафесійным біёлагам пра тое, ці ёсць штосьці агульнае паміж жырафамі і людзьмі, ды іншыя цікавыя рэчы. Аўтарка ўпершыню друкуецца ў «Маладосці».

— Чарлі, напішы для мяне, калі ласка, артыкул пра тое, што некаторыя жырафы выглядаюць зусім як людзі. Крыху меншае сэрца, крыху меншая селязёнка. Але знешні выгляд і, галоўнае, напрамак думак аднолькавыя.

Акуляры Чарлі Томпсана затарможана паблісквалі і пускалі сонечных зайчыкаў, парушаючы змрок старога бостанскага паба. Яны былі знаёмы сем гадоў, і цяпер вучонаму падавалася, што ён пакрысе пачынае разумець містара Роджэрса. Раніцамі Джэймс, псіхіятр-пачатковец, чытаў «Таймс», днём даваў кансультацыі, вечарам праглядаў спецыялізаваныя выданні ці гуляў у більярд. Ён насіў звычайны цёмна-шэры касцюм, заўсёды выпрасаваныя белыя кашулі і гальштукі прыстойных для мужчыны колераў. Нічога ў абліччы ці твары Джэймса не выдавала кузурак, якія арганізавана корпаліся і будавалі вавілонскія вежы ў яго галаве. Спакойныя невыразныя вочы містара Роджэрса настойліва глядзелі на містара Томпсана. Чарлі адкрыў рот, на момант застыў і прыкусіў ніжнюю губу. Узняў бровы, намагаючыся прыдаць твару больш сур’ёзны выгляд, і нарэшце прамовіў:

— Аднак жырафы не людзі.

За гады знаёмства Чарлі паспеў упэўніцца, што Джэймс казаў такія рэчы сур’ёзна.

— Вядома, не. Яны жырафы. Проста некаторыя з іх знешне выглядаюць як людзі. Прызнацца, яны і думаюць аднолькава, і паводзіны не адрозніваюцца. Проста ўнутры людзі — жырафы.

Вугалкі вуснаў Чарлі скептычна ўзняліся. Каб схаваць грымасу ад Джэймса, уладальнік тоўстых акуляраў у вялікай не па гадах рагавой аправе адпіў кавы.

— Чаму б табе самому не напісаць такі артыкул?

— Я не біёлаг.

— Ты жырафу бачыў? Яны жоўтыя, пакрытыя карычневымі плямамі, у іх доўгія шыі і рожкі, — не вытрымаў прафесійны біёлаг з абароненай дысертацыяй па гукавых і электрамагнітных сігналах пазваночных жывёл. — Сэрца ў іх важыць 12 кілаграмаў. Жырафа — гэта, хутчэй, паўднёвы алень, а не чалавек.

Скончыўшы лікбез, Чарлі адмахнуўся, уліў у сябе рэшткі моцнага эспрэса і падаў афіцыянту знак, каб той прынёс другую порцыю.

— У цябе новы кліент?

— Так, — крыху ажывіўся Джэймс. — Бядак лічыць, што ён жырафа.

— І яму ніхто не верыць.

— Вядома, інакш бы яго не прывялі да мяне. Я не магу напісаць прыстойны біялагічны артыкул з навуковым абгрунтаваннем таго, што некаторых жырафаў прымаюць за людзей. Мне патрэбна твая дапамога, — мякка дадаў Джэймс.

Безнадзейна ўздыхнуўшы, Чарлі глянуў у акно. На супрацьлеглым баку вуліцы адпачывалі чорныя глянцавыя машыны. Калісьці да Джэймса завітаў чалавек, якому ўсюды мроіліся кузуркі, буйныя і маленькія, энергічныя і пасіўныя, але ўсе аднолькава ільсніліся чорным колерам, нібы спецыяльна начышчаныя і змазаныя машынным маслам. Бядак апавядаў, што спачатку яны запоўнілі дом і бюро, а пасля перабраліся ў горад. Кузуркі вылазілі з касавых апаратаў, калі ён набываў булкі, яны коўзаліся, п’яныя, па стале, налізаўшыся піва, калі ён па пятніцах сядзеў у пабе з сябрамі, яны нават хадзілі па канаце паміж капелюшамі пажылых лэдзі ў аўтобусе. Няшчасны скардзіўся, што ніхто, акрамя яго, кузурак на заўважае. Ён дакучаў жонцы і калегам, імкнучыся выбіць з іх прызнанні, але ўрэшце трапіў да Джэймса.

Апошнія два гады з пацыентамі Роджэрсу шчасціла. Хтосьці ўсё жыццё вазіўся з арахнафобіямі, бяссонніцамі ці суіцыдальнымі схільнасцямі, а тут — нашэсце кузурак! Да яго вадзілі хлопчыкаў, якія сцвярджалі, што ўмеюць лётаць, і дзяўчынак, якія чулі плач зрэзаных кветак. Аднойчы ў кабінеце пабываў агаломшаны юнак. Пры ім многія людзі мяняліся ў твары, калі іх нешта ўзрушала. Мяняліся ў прамым сэнсе, як пярэваратні. Кожны раз, калі хлопчык не вывучваў хатняе заданне, вочы настаўніцы па гісторыі наліваліся крывёй, зрэнкі станавіліся вузкімі, як у пантэры перад рашучым скокам на дурненькую антылопу. Бабуля ператваралася ў бегемота, трэнер па бейсболе — у насарога, аднакласнікі — у шымпанзэ. Калі малпы грамілі клас, кідаючыся партфелямі і ганяючыся адна за адной, юнак слупянеў, пакуль у пакой не заходзіла настаўніца-монстр. Тады яму хацелася схавацца пад партай. Зусім не мужчынскія паводзіны.

Па вызначэнні, атрыманым на кароткім курсе па ўводзінах у псіхалогію падчас навучання на біялагічным факультэце, да метадаў псіхіятрычнага лячэння належалі рацыянальны, фармакалагічны, сугестыўны і г.д. Нічым з пералічанага містар Роджэрс не карыстаўся. Наадварот, патаемным шэптам загаворваў зубы пацыентам: маўляў, ён бачыць тое ж самае, толькі — тссс! Ён не проста спачувае ім, а падтрымлівае. І калі пацыент можа захоўваць сакрэты — а як жа інакш! — тады ён падзеліцца з ім яшчэ адной вялікай таямніцай. А менавіта: у вярхах улады саспела змова! Яны ведаюць. Яны ўсё ведаюць і ўсё бачаць. Таму трэба паводзіць сябе абачліва. Да пэўнага часу трэба маўчаць, каб не выклікаць падазрэнні, калі хочаце абараніцца.

— Як містар Філіпс? — нечакана адгукнуўся Чарлі.

— Вярнуўся да працы ў рыэлтарскае бюро і, ведаеш, цудоўна спраўляецца, — Джэймс узняў бровы, бо ніколі не думаў, што містар Томпсан слухаў яго расповеды з большай увагай, чым свецкая ветлівасць. — У яго павышэнне. Цяпер ён займаецца аўдытам. Дарэчы, памятаеш Роберта?

Чарлі прызадумаўся на хвілінку, але потым разгублена паціснуў плячыма.

— У яго настаўніца ператвараецца ў пантэру, — псіхіятр з цікаўнасцю разглядаў, як рассейваецца выпушчаны дым ад прыкуранай цыгарэты.

Кузуркі ў галаве відавочна рабілі сваю справу, ажыўляючы з дыму даўгахвостых саламадраў і батыскафы ў духу Жуля Верна.

— Памятаю.

Містар Роджэрс кіўнуў, выдыхаючы чарговую порцыю міфічных звяроў і элегантна трымаючы цыгарэту на выцягнутых пальцах:

— Псіхі, — ён вымавіў слова з натугай, быццам пад прымусам, — паўсюль, Чарлі. Да мяне трапляюць толькі тыя, хто спаліўся. Хтосьці верыць у Бога, нехта ў зубную фею, іншы кажа, што з навуковага пункту гледжання неба блакітнае толькі таму, што так яго ўспрымаюць колбачкі ў сятчатцы чалавечага вока, а сабакі — наогул дальтонікі. Далі малюе ў адлюстраванні лебедзяў сланоў, Уэлс піша пра цывілізацыю разумных мурашоў, а містар Філіпс паўсюль бачыць чорных кузурак. Вось узяць хаця б цябе, Чарлі.

— А чаго мяне?

— Ну так, цябе. Чаму б табе не заказаць гарбату?

— Раніцай я люблю каву, — спакойна расплыўся ў хітраватай усмешцы біёлаг, насалоджваючыся глытком эспрэса.

— Ты п’еш па раніцах выключна каву. Чаму?

Чарлі паціснуў плячыма, паблажліва сузіраючы Джэймса праз тоўстыя лінзы акуляраў.

— Правільны эспрэса бадзёрыць, робіць больш прадукцыйным дзень, ды і мяне больш прыемным суразмоўцам. Такі ўжо ў мяне густ, а ў кавы — хімічны склад.

Містар Роджэрс пастукаў кончыкамі пальцаў, быццам прызадумаўся, і нязмушана працягнуў, малюючы новыя гісторыі пачвар з кожным узмахам рукі з цыгарэтай:

— Але зялёная гарбата бадзёрыць лепш за каву. Як і апельсінавы сок. А для разнастайнасці можна ўзяць каву з малаком ці наогул какаву.

— Я задаволюся эспрэса ад Мэры, якая гатуе раніцай каву больш за 20 гадоў па сямейным італьянскім рэцэпце, — упэўнена адгукнуўся біёлаг. — І гэта нармальна, Джэймс.

— Што такое норма, Чарльз?

Містар Томпсан пасунуўся назад і адкінуўся на спінцы стула, не жадаючы падтрымліваць бессэнсоўную, але небяспечную для яго гутарку.

— Норму мы вызначаем сабе ў галаве самі, — наступаў містар Роджэрс. — Ты верыш у эспрэса ад Мэры. Ён робіць цябе лепшым! — тэатральна ўскінуў руку Джэймс і рассмяяўся. — Гэта твая вера. Табе з гэтым утульна. І пакуль ты маўчыш і не лезеш на барыкады меркаванняў, твая вера бясшкодная. У адваротным выпадку цябе прымусяць лячыцца. Дык якая розніца, лічыш ты каву сваёй панацэяй ці сябе — жырафай?

Псіхіятр ганарліва ўдыхнуў дым і выдыхнуў сіваваты струмень, высока задраўшы нос.

— Напішы для мяне біялагічны артыкул, Чарлі, — цвёрда сказаў містар Роджэрс. — І пра змову там згадай. І абавязкова падпішы, што кожны, каму трапіцца копія артыкула, павінен яе знішчыць.

Пасля Джэймс затушыў цыгарэту і дадаў:

— Не трэба нікому даказваць, што ты не жырафа.

Вераніка Ляўчук

У Мінску напярэдадні візіту Прэзідэнта Сербіі Таміслава Ніколіча ў Беларусь пабачыла свет унікальная «анталогія дружбы» — «Беларусы пра Сербію і Югаславію = Белорусы про Сербию и Югославию» (Мінск, выдавецтва «Белпринт»).

Лі­та­ра­тур­ныя ста­сун­кі Бе­ла­ру­сі і Сер­біі ўма­цоў­ва­юц­ца з кож­ным го­дам. Вя­до­мы серб­скі пісь­мен­нік і вы­да­вец Дра­ган Ла­кі­ча­віч быў удзельнікам Між­на­род­нага сімпозіума літаратараў «Пісьменнік і час» у Мінску. З ка­ле­га­мі — Іва­нам Ча­ро­там і га­лоў­ным рэ­дак­та­рам вы­да­вец­тва «Мас­тац­кая лі­та­ра­ту­ра» паэ­там Вік­та­рам Шні­пам яму бы­ло што аб­мер­ка­ваць.

Ёмісты том складаецца са шматлікіх мастацкіх і мастацка-публіцыстычных, дакументальных публікацый розных гадоў, розных дзесяцігоддзяў. Пачатак — верш Максіма Багдановіча «Песні. Сербская («Хто там едзе па Касову Полю?»)».

Сярод аўтараў кнігі — цэлая кагорта беларускіх паэтаў, празаікаў, публіцыстаў. Назавём хаця б некаторых: Янка Купала, Міхась Калачынскі, Анатоль Вялюгін, Янка Брыль, Пімен Панчанка, Янка Сіпакоў, Еўдакія Лось, Васіль Зуёнак, Валянцін Лукша, Алесь Разанаў, Ніл Гілевіч, Іван Шамякін, Міхась Пазнякоў, Мікола Мятліцкі, Генадзь Пашкаў, Любоў Турбіна, Людміла Рублеўская, Віктар Шніп, Таццяна Дашкевіч, Міхаіл Шэлехаў… Сама гісторыя стасункаў дзвюх культур, дзвюх літаратур. Сама гісторыя прысутнасці тэмы Югаславіі, Сербіі ў беларускім прыгожым пісьменстве. І, вядома, сама гісторыя паездак, сустрэч, адкрыццяў, увагі да лёсу братняга народа. Не магу ўтрымацца, каб не працытаваць пякучыя, палымяныя радкі Янкі Купалы, напісаныя ў драматычны, трагічны час: «(…) Азірніцеся па баках, беларусы! Шырыцца і расце ў роднай па крыві Югаславіі сакаліны партызанскі рух. Немцы заклейваюць грознымі плакатамі залітую крывёю краіну.

— За кожнага забітага немца будзе расстраляна і павешана сто сербаў.

Смехам сустракаюць фашысцкія пагрозы сербскія партызаны і кажуць:

— Вельмі многа — сто сербаў за аднаго немца, не па кішэні. Але калі кожны серб раней заб’е па аднаму немцу, дык як жа ж вы, фашысцкія каты, заб’еце сто сербаў за аднаго фашыста?

Гэтаксама скажам і мы, беларусы».

(«Узнялася Беларусь»)

Укладальнік зборніка, паўтаруся, «анталогіі дружбы», — доктар філалагічных навук, прафесар Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта Іван Аляксеевіч Чарота. Яго навуковы, творчы і грамадскі аўтарытэт у справе вывучэння беларуска-сербскіх зносін (не толькі літаратурных!), іх пашырэння, развіцця — трывалы фундамент шчырага сяброўства Беларусі і Сербіі.

— У нашай кнізе невыпадкова пераважную большасць складаюць публікацыі пісьменнікаў, — расказвае Іван Чарота. — Як-ніяк яны больш за прадстаўнікоў іншых прафесій мелі магчымасць выязджаць за мяжу. На іх у першую чаргу трымалася так званая народная дыпламатыя, прычым не без падстаў, паколькі іх і грамадскі, і прафесійны абавязак — падтрымліваць сумленне. Зноў жа, іх меркаванні мелі асаблівую вагу, а, у рэшце рэшт, нямала значыла і тое, што словы іх насычаліся нармальнымі пачуццямі. Звернем увагу на тыя настроі, што дамінавалі ва ўражаннях, якімі яны імкнуліся падзяліцца. Вось, напрыклад, што пісаў з Сербіі (дзе на эмігранцкіх хлябах яму давялося правесці трыццаць гадоў пасля таго, як здарылася Кастрычніцкая рэвалюцыя) Міхал Запольскі: «…Я надта рад, што мне давялося пабыць у Сербіі, пазнаёміцца з сербскім народам, з яго песняю і жыццём. Тутака ёсць што паглядзець, ёсць чаму навучыцца, тутака абібок робіцца працавітым, а заможны перастае нос задзіраць…»

Да з’яўлення на свет кнігі «Беларусы пра Сербію і Югаславію = Белорусы про Сербию и Югославию» спрычыніўся і Надзвычайны Пасол Рэспублікі Беларусь у Рэспубліцы Сербія Уладзімір Чушаў. Ён і выступае ў зборніку з падрабязным расповедам пра візіты Прэзідэнта Беларусі Аляксандра Лукашэнкі ў Сербію, пра стаўленне лідара беларускага народа, беларускай дзяржавы ўвогуле да Сербіі.

Дзякуючы Уладзіміру Чушаву першыя прэзентацыі літаратурнай беларуска-сербскай «анталогіі дружбы» прайшлі ў Сербіі, у Бялградзе. Спадзяёмся, што і ў Беларусі ў кнігі, з любоўю сабранай, укладзенай Іванам Аляксеевічам Чаротам, адбудзецца нямала сустрэч з зацікаўленым чытачом.

Ігар Задворка

У Мінску адзначылі 110-годдзе пісьменніка Яна Скрыгана.

«Час робіць усё, што яму прыспявае». Гэтыя словы — цытата з дзённікаў пісьменніка, па біяграфіі якога можна здымаць поўнаметражны фільм. Лёс незвычайны, і ў той жа час, на жаль, не такі ўжо рэдкі для таго пакалення беларускай інтэлігенцыі, якое трапіла ў жорны раз’юшанай рэпрэсіўнай машыны. «Звязда» нядаўна пісала аб перыпетыях жыцця Яна Скрыгана, пра якія расказала дачка пісьменніка Галіна Скрыган. Яна ж разам з Дзяржаўным музеем гісторыі беларускай літаратуры правяла вечарыну памяці бацькі, прысвечаную яго 110-годдзю.

У пер­шым шэ­ра­гу — ар­тыст і рэ­жы­сёр Бе­ла­рус­ка­га ра­дыё Алег Ві­няр­скі і па­сол Бе­ла­ру­сі ў Эс­то­ніі Ана­толь Сце­пусь.

У Літаратурным музеі Максіма Багдановіча — менавіта там адбывалася імпрэза — сабралася паўнюткая зала людзей. Ды якіх! Выдатныя беларускія пісьменнікі Васіль Зуёнак, Кастусь Цвірка, Анатоль Бутэвіч, Віктар Шніп. Прысутнічалі дочкі класікаў— Наталля Семашкевіч (Брыль) і Валерыя Навуменка.

Галіна Іванаўна, якая распачала вечарыну, адзначыла, што апошнія 10 гадоў, з дня святкавання векавога юбілею Яна Скрыгана, прамільгнулі незаўважна. Тым не менш яны былі плённымі ў справе ўшанавання памяці пісьменніка.

— Адкрылі музейную экспазіцыю ў школе на радзіме таты — у вёсцы Камень, што ля яго родных Труханавіч. Робіцца сайт, прысвечаны жыццю і творчасці Яна Скрыгана. Старэйшы ўнук Юрась займаецца рэстаўрацыяй хаты ў Труханавічах, дзе нарадзіўся бацька. У выдавецтве «Кнігазбор» з 2005 года выйшла 5 пасмяротных выданняў, якія мы сёння прэзентуем: гэта ўспаміны, дзённікі, літаратурныя партрэты, якія Скрыган пісаў усё жыццё, — пералічыла Галіна Скрыган.

Важнай часткай біяграфіі пісьменніка стала Эстонія, якая дала яму прытулак у самы цяжкі перыяд жыцця: пасля першай ссылкі Скрыган працаваў галоўным бухгалтарам на сланцахімічным камбінаце ў горадзе Ківіылі.

Веч­на ма­ла­ды Ян­ка Скры­ган.

Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Беларусі ў Эстоніі Анатоль СЦЕПУСЬ, які прысутнічаў на імпрэзе, паведаміў, што 5 снежня ў Ківіылі таксама пройдзе святочнае мерапрыемства ў гонар беларускага пісьменніка.

— Гэта, бадай, адзінае месца ў Эстоніі, дзе ёсць мемарыяльная шыльда нашаму земляку, — адзначыў ён.

— У гэтым горадзе ўстаноўлены помнік Яну Скрыгану, — працягнула старшыня Таварыства беларускай культуры Іда-Вірумаа «БЭЗ» Зінаіда КЛЫГА. — У 1989 годзе стварылася БЭЗ (Беларуска-эстонскае згуртаванне. — Аўт.), і мы даведаліся, што адна наша знаёмая трымае ў хаце кнігі беларускага пісьменніка, які іх падпісаў. Аказалася, што мы жылі з ім у адным доме. Так мы дазналіся, што беларускі пісьменнік Ян Скрыган працаваў бухгалтарам і пакінуў пра сябе добрую памяць сярод людзей. Тры гады мы рыхтаваліся, каб зрабіць гэты помнік. І эстонскія, і беларускія ўлады пайшлі насустрач, і ў 1998 годзе яго паставілі. Гэта вялікі камень, а на ім барэльеф, які зрабіў мастак Валяр’ян Янушкевіч.

Ян Скрыган, хоць і не меў музычнай адукацыі, але валодаў выключным слыхам і вельмі любіў беларускую песню. Менавіта таму святочную вечарыну распачаў артыст Белдзяржфілармоніі Сяржук Доўгушаў, вядомы таксама як саліст гурта «Вурай». Цяга да музыкі пазней праявілася ў дачцэ пісьменніка, якая стала прафесійным музыкантам, і ў малодшым унуку Ясю — даволі вядомым гітарысце.

Сёння ўнукі Скрыгана жывуць далёка, але яны даслалі свае відэапрывітанні.

— Хацелася б узгадаць, што мой дзед быў з той кагорты людзей, якія стваралі нашу сучасную рэспубліку, нацыю, мову. Яны не вучыліся мове па слоўніках, яны стваралі слоўнікі, грунтуючыся на мове бацькоў. І, нягледзячы на цяжкія выпрабаванні, праз якія прайшоў дзед, ён не азлобіўся. Пры першай магчымасці стаў працаваць дзеля Бацькаўшчыны. І найлепшая памяць пра яго — тое, што мы размаўляем на нашай мове і памятаем, хто мы ёсць, — зазначыў старэйшы ўнук Юрый, які жыве ў Каліфорніі.

Пра баць­ку ўспа­мі­нае дач­ка пісь­мен­ні­ка Га­лі­на Скры­ган.

Унук Ясь — Ян Скрыган-малодшы — таксама даслаў прывітанне з Германіі: разам з маленькім сынам Данілам яны выканалі на гітары і скрыпцы вясёлую песеньку.

Калі Скрыган вярнуўся ў Мінск, ён адразу актыўна ўключыўся ў літаратурную дзейнасць. Працаваў над стварэннем Беларускай савецкай энцыклапедыі, за што стаў лаўрэатам Дзяржаўнай прэміі СССР. Супрацоўнік БелСЭ пісьменнік Анатоль ВАЛАХАНОВІЧ успамінаў пра сумесную са Скрыганам працу над выданнем:

— Мы яго называлі «дзядзька Янка», — узгадаў ён. — Скрыган пачаў з беларускай мовы. Трэба было адсеяць «небеларускія» словы і перакласці іх на беларускую мову. Калі перакладу няма — прыдумаць. Але ніхто не прыдумляў. Скрыган паходзіць са Случчыны, а гэта Цэнтральная Беларусь, таму ў аснову энцыклапедыі ўзялі гаворку Цэнтральнай Беларусі. Любімымі словамі Срыгана былі смаката, любата, смехата, мілата, пекната, ездзіны (значыць, ездзіць туды-сюды), гнявоў (чалавек у гневе)…

Шмат яшчэ добрых слоў і ўспамінаў прагучала падчас вечарыны. Апроч знаёмых і калег Скрыгана, на яе прыйшлі студэнты, а значыць, памяць пра пісьменніка працягне жыць і ў наступных пакаленнях. Ну хіба не любата?

Дзіяна СЕРАДЗЮК

seradzyuk@zvіazda.by

Фота аўтара

Часопіс «Нёман» — адно з аўтарытэтных і папулярных літаратурна-мастацкіх выданняў краіны. У юбілейныя дні карэспандэнт «Звязды» гутарыць з галоўным рэдактарам часопіса Аляксеем Чаротам.

— «Нёман» сустракае сваё 70-годдзе… Якія яркія, на ваш погляд, творы прыйшлі да чытача з яго старонак у апошнія 2-3 гады?

— Мне заўсёды вельмі складана адказваць на падобныя пытанні. Бо праца рэдакцыі ў тым і заключаецца, каб з велізарнага мноства дасланых твораў адабраць самыя яркія. Пералічыць усіх сапраўды таленавітых аўтараў, якія надрукаваліся апошнім часам у часопісе, у рамках інтэрв’ю, вядома ж, немагчыма. Але назваць хаця б некалькіх, хоць і астатнія не менш значныя, думаю, варта. У прозе гэта Алена Папова, Алег Ждан, Фёдар Конеў, Вера Зялёнка, Зінаіда Краснеўская, Уладзімір Саламаха, Андрэй Федарэнка, Уладзімір Сцяпан, Юрый Пелюшонак, Дзмітрый Федаровіч, Вікторыя Сінюк, Сяргей Лапцэвіч, Алена Карповіч, у паэзіі — Георгій Кісялёў, Лізавета Палеес, Алесь Разанаў, Віктар Шніп, Алесь Бадак, Міхаіл Пегасін, Людміла Клачко і многія іншыя.

— А ўвогуле для пачатку гутаркі і такое, некалькі правакацыйнае пытанне… Ці не зжыла сябе форма «тоўстых» літаратурна-мастацкіх часопісаў?

— Трэба сказаць, што ў апошні час гэтае пытанне стала даволі актуальным не толькі ў нашай краіне. Абмяркоўвалася яно і ў друку, і на сустрэчах супрацоўнікаў рэдакцыі з аўтарамі і чытачамі. Так, тыражы літаратурных часопісаў падаюць, цікавасць да сур’ёзнай літаратуры слабее… Таму і ўзнікае пытанне: ці патрэбны наогул падобныя папяровыя выданні? Мой адказ адназначны — яны неабходныя. Інфармацыйная прастора сёння перанасычана «творамі» самых розных жанраў. Кожны, у каго ёсць грошы або спонсар, без праблем можа выдаць кнігу і надрукаваць усё, што заўгодна. У інтэрнэце незлічоная колькасць сайтаў, дзе таксама любы, хто ўмее пісаць, хай нават з памылкамі, мае магчымасць размясціць свае, як ён лічыць, таленавітыя творы. Але як непадрыхтаванаму чытачу разабрацца ў гэтым багацці, як адрозніць літаратуру ад славеснага смецця? Вось тут і прыходзяць на дапамогу часопісы, у якіх працуюць адукаваныя, дасведчаныя рэдактары, здольныя не толькі «аддзяліць зерне ад жыціца», але і дапамагчы аўтару «адшліфаваць» твор. Таму зараз асноўная задача літаратурных часопісаў — быць своеасаблівым арыенцірам, эталонам літаратурнага густу. І лепш, калі такіх часопісаў будзе больш. Бо якімі б аб’ектыўнымі мы сябе ні пазіцыянавалі, у кожнай рэдакцыі, кожнага яе супрацоўніка, ёсць свая пазіцыя, свае перавагі, свае палітычныя погляды, якія, хочам мы таго ці не, уплываюць на наш выбар. У сілу такога збольшага суб’ектыўнага падыходу аднаму выданню намаляваць рэальную карціну стану сучаснай літаратуры немагчыма. Толькі сабраныя ў адзінае цэлае такія фрагменты могуць стаць дакладным адлюстраваннем літаратурнага працэсу. Але ў сувязі з усім гэтым узнікае яшчэ адно пытанне: у якім выглядзе сёння павінны існаваць «тоўстыя» літаратурна-мастацкія часопісы? Зразумела, што заставацца толькі ў папяровым варыянце ў век бурнага развіцця інфармацыйных тэхналогій яны не могуць. Вядома, трэба ісці ў нагу з тэхналогіямі, перамяшчацца ў інтэрнэт-прастору, займаць сваю нішу ў ёй. Але часопісы на паперы ўсё роўна застануцца і ў хуткім часе стануць чымсьці элітарным, чытаць іх будзе прыкметай адукаванасці і добрага густу. Я ў гэта веру.

— Як часта выступаюць у «Нёмане» пісьменнікі з іншых краін? Ці з’яўляецца гэта часткай рэдакцыйнай палітыкі часопіса?

— Ніводны нумар часопіса не выходзіць без замежных аўтараў. Справа ў тым, што пасля спынення існавання часопіса «Всемирная литература», які да 2009 года выходзіў у Беларусі, яго функцыі ўзяў на сябе «Нёман». Гэта нават не рубрыка, а часопіс у часопісе. Толькі за апошні час у ім былі апублікаваны ўпершыню перакладзеныя на рускую мову творы Германа Гесэ, Барбары Пім, Жоржа Сімянона, Ірэн Неміроўскі, Джо Алекса, Джузэпэ Кулік’я, нашы чытачы мелі магчымасць пазнаёміцца з сучаснай нямецкай, дацкай, сербскай, кітайскай літаратурай. Ёсць у нас і рубрыка «Сябрына», у якой мы знаёмім з літаратурай краін блізкага замежжа — Расіі, Украіны, Казахстана, Малдовы… Матэрыялы гэтай рубрыкі займаюць значнае месца на сайце «Выдавецкага дома «Звязда» ў раздзеле «Сугучча. Літаратура і публіцыстыка краін Садружнасці» (www.sozvuchіe.zvіazda.by), дзе прадстаўлены ўсе краіны, што ўваходзяць у СНД. Ні адна нацыянальная літаратура не можа існаваць сама па сабе. Мастацкі пераклад — неад’емная частка любой культуры. Бо менавіта дзякуючы яму адбываецца ўзаемаабагачэнне, развіццё літаратурнага працэсу. Мы выдатна гэта разумеем, і проста не маем права пазбаўляць чытачоў магчымасці знаёміцца з мастацкімі дасягненнямі блізкіх і далёкіх народаў. Таму часопіс і надалей будзе надаваць вялікую ўвагу гэтай тэме, а на яго старонках будуць з’яўляцца творы замежных пісьменнікаў, артыкулы пра іх і літаратурнае жыццё розных краін.

— У «Нёмана», наколькі аб гэтым можна меркаваць па старонках часопіса, цесныя партнёрскія сувязі з пісьменнікамі розных расійскіх рэгіёнаў. Але ж там таксама выходзяць свае рэгіянальныя літаратурна-мастацкія часопісы. Чым вы кіруецеся, выбудоўваючы такія сувязі?

— Сапраўды, мы працуем не толькі з беларускімі аўтарамі, у часопісе даволі часта друкуюцца і расійскія. Прычым мы прадстаўляем не толькі рускіх пісьменнікаў, вялікая ўвага надаецца і літаратурам народаў, што ўваходзяць у склад Расійскай Федэрацыі. Бо руская літаратура ствараецца не толькі ў Маскве, таленавітыя аўтары жывуць ва ўсіх кутках велізарнай краіны: Калінінградзе, Санкт-Пецярбургу, Краснадары, Махачкале, Уфе, Іркуцку, Магадане, Архангельску, Казані, Новасібірску, Арэнбургу, Варонежы, Туле і г.д. А мы імкнёмся прадстаўляць літаратурны працэс ва ўсёй яго разнастайнасці. Бо толькі па публікацыях «Нашего современника» або «Нового мира» нельга скласці цэласную карціну рускай літаратуры. Ды і ў расійскай глыбінцы не заўсёды ёсць магчымасць пазнаёміцца з сучаснай беларускай літаратурай. Таму мы супрацоўнічаем не толькі з пісьменнікамі з розных куткоў Расіі, але і з рэгіянальнымі выданнямі, што дае нам магчымасць больш даведацца пра іх, а ім пра нас. Для «Нёмана» ўжо стала добрай традыцыяй рабіць сумесныя нумары з расійскімі літаратурнымі выданнямі. У розны час нашымі партнёрамі былі «Аврора», «Вологодский лад», «Сибирские огни», «Балтика» і іншыя.

— Планы «Нёмана» на заўтра… Што цікавага ў партфелі часопіса, чым збіраецеся прыцягваць чытача ў бліжэйшых нумарах, у 2016 годзе?

— У першую чаргу, вядома, добрай літаратурай. Хуткім часам мы плануем надрукаваць творы Аляксандра Сялецкага, Уладзіміра Арлова, Віталя Жураўскага, Генадзя Аўласенкі, Леаніда Левановіча, Раісы Дзейкун, Фёдара Гурыновіча, Юрыя Мацюшкі, Вікі Трэнас, Георгія Барташа, Таццяны Купрыянец. У «Нёмана», як і ў любога літаратурнага выдання, натуральна, ёсць сваё кола аўтараў. Але некаторыя публікацыі з’яўляюцца нечаканымі нават для рэдакцыі. Бывае, прыносіць што-небудзь зусім невядомы аўтар, які нідзе раней не публікаваўся, і мы разумеем, што гэта адкрыццё. Як тут утрымацца, ставім у бліжэйшы нумар. Спадзяюся, такія сюрпрызы чакаюць нас і ў наступным годзе. Плануем удзяліць пабольш увагі і часопіснай публіцыстыцы. У апошні час наспела даволі шмат тэм, у тым ліку і не зусім літаратурных, якія нельга абысці ўвагай. У першым паўгоддзі нашы аўтары выкажуць свой пункт гледжання на тое, што адбываецца ў грамадстве. Акрамя таго, трэба нешта рабіць і з літаратурнай крытыкай, якая становіцца ўсё менш прыкметнай і перастае выконваць сваю функцыю — аказваць уплыў на літаратурны працэс. Я лічу, што гэта сур’ёзная праблема, якую трэба вырашаць. У бліжэйшы час мы збіраемся прыцягнуць да абмеркавання гэтага пытання вядомых літаратуразнаўцаў, крытыкаў, пісьменнікаў. Нельга забываць і пра тых, хто чытае нас у інтэрнэце. Хуткім часам плануецца запуск абноўленага сайта нашых выданняў, вядзецца праца па стварэнні старонак часопіса ў сацыяльных сетках. Спадзяемся, усё гэта робіцца недарэмна, і цікавасць да сур’ёзнай літаратуры будзе расці ў тым ліку і дзякуючы часопісу «Нёман».

Гутарыў Максім Ігнальскі

Фота Яўгена ПЯСЕЦКАГА

Сёння Уладзіміру Караткевічу споўнілася б 85 гадоў… І ўжо больш як 30 яго няма з намі… І амаль столькі ж — 30 гадоў — яму было адведзена на свядомае віраванне «сярод сабе падобных» — на актыўную творчую дзейнасць, каб данесці чытачу свае думкі, сваё разуменне навакольнага свету праз друкаванае слова.

Выдавецтва «Мастацкая літаратура» з 2012 года ажыццяўляе выданне Збору твораў Уладзіміра Караткевіча ў 25 тамах (на падыходзе ўжо 11-ты том). Аматары творчасці пісьменніка атрымалі магчымасць азнаёміцца з паэзіяй, апавяданнямі, аповесцямі і раманамі, падрыхтаванымі на падставе рукапісаў і машынапісаў — г. зн. без цэнзарскіх і рэдактарскіх правак, зробленых падчас прыжыццёвых публікацый.

Можа ўзнікнуць пытанне: чаму ж Уладзімір Караткевіч не пісаў «у стол», а згаджаўся на выданне сваіх твораў у змененым выглядзе? Адказы могуць быць самымі рознымі, але перадусім пісьменнік, мабыць, разумеў, што яго творы вельмі патрэбны цяпер (тады, у 1950—1980-я гады), яны павінны працаваць на выхаванне Чалавека разняволенага, пазбаўленага ад паціны ранейшых падманных уяўленняў; гуманнага, сапраўднага Грамадзяніна, не скіраванага ў жыццёвых памкненнях толькі на сябе.

Творчае жыццё Караткевіча — гэта змаганне за свае творы, за сваё права на ўласнае бачанне гісторыі і сучаснасці. Таму ўсё прыжыццёва апублікаванае — пэўным чынам кампраміснае, тое, што аўтар здолеў абараніць. А на гэта выдаткоўваліся вельмі патрэбныя для напісання новых твораў высілкі, узнікалі зразумелыя для такіх выпадкаў творчыя крызісы і зрывы, а ў выніку — скарачалася і так кароткае чалавечае жыццё. Але і было спадзяванне, што ўрэшце ўсё напісанае дойдзе да чытача без змен. Невыпадкова ж Караткевіч пакідаў такія, напрыклад, заўвагі на палях: «Ай, ды рабіце вы, што хочаце!!!!» (выпадковага ў асоб накшталт Караткевіча не бывае).

Ці шмат іх было, гэтых змен? Адносна кожнага твора іх трэба разглядаць асобна. Скажам толькі пра некаторыя, кранаючыся твораў розных жанраў.

Напрыклад, хрэстаматыйнага верша «Багдановічу», які заканчваецца наступнай страфой:

Смела крочу цяпер у пяскі я

Перад светлай заветнай гарой,

Бо як ёсць у народа такія —

Не загіне давеку народ. —

і на заканчэнне гэтага ж верша, апублікаванага ў 2-м томе:

Смела крочу цяпер у пяскі я

Перад светлай Сінайскай гарой,

Бо як ёсць у народа такія —

Не загіне давеку народ.

Не загіне ні слова, ні справа,

Калі здолеў хоць нешта сказаць:

Вашай сілы і вашае славы

«Не разбіць,

Не спыніць,

Не стрымаць!»

Праўка «Сінайскай» на недарэчнае «заветнай» разбурае разуменне першага радка (чаму ж тут аўтар выкарыстоўвае «пяскі»?), нівелюе менавіта хрысціянскае светабачанне аўтара і ў выніку далучэнне Багдановіча да ліку тых, хто застанецца ў памяці чалавецтва. А ліквідаваная страфа — узор арыгінальна знітаванай з ідэйным зместам і са структурай верша цытаты з «Пагоні» Багдановіча, узор канцэптуальна важнай думкі пра неўміручасць усяго народа, які нарадзіў такога сына.

Вось пачатак шырокавядомай аповесці «Дзікае паляванне караля Стаха», якая друкавалася пры жыцці Караткевіча: «Я стары, я нават вельмі стары чалавек…» — і пачатак гэтага ж твора ў 4-м томе: «Я стары, я нават вельмі стары чалавек, а ў чалавека розум расце да хмар, пакуль сам ён расце ў зямлю…» Такое філасофскае асэнсаванне пражытых чалавекам у «нашай зямной юдолі» гадоў — сапраўдная залацінка!

Вось перад намі раман «Леаніды не вернуцца да Зямлі» (6-ы том) — шматпакутны твор, які асобнай кнігай выйшаў праз дваццаць гадоў пасля напісання пад назвай «Нельга забыць». Дзённікі Караткевіча пацвярджаюць, што ён да канца змагаўся за сваю назву («Увесь дзень вычытваў «Леаніды», — піша ён). Хадзіла погаласка, што назву нават звязвалі з імем кіраўніка СССР генеральнага сакратара ЦК КПСС Леаніда Брэжнева, таму выключалася любая магчымасць вяртання да загалоўка, у якім кампрэсіўна выяўлена аўтарская інтэнцыя: Леаніды вернуцца да Зямлі толькі тады, калі знікне варожасць, калі перастане ліцца кроў і не будуць гінуць ні ў чым не вінаватыя людзі.

Вось вялікія тамы (7-ы і 8-ы) з раманам «Каласы пад сярпом тваім». Аб’ём твора несупастаўны з тымі тэкстамі, якія былі апублікаваны ў 1960-я гады і цяпер вывучаюцца ў школе.

Вось развагі Караткевіча з кнігі «Зямля пад белымі крыламі» (будучы 12-ы том), якія адсутнічаюць ва ўсіх выданнях: «Лес, што закрывае далягляд, абмяжоўвае кругазор, — чужы стэпавіку. Бязмежная роўнядзь, далягляд, стэп — вось ягоная стыхія. Тут яму шырака, вольна, люба, ёсць дзе размахнуцца, ёсць куды кінуць позірк. Беларус адчувае сябе на бясконцай раўніне пуста, гола і нібы сіратліва. Ён прывык быць закрытым, хаця з аднаго боку, зялёнай або нават сіняй ад далечы лясной сцяной. Любіць далі, але тыя, што адкрываюцца з узгорка, з высокага берага ракі або хаця з вышкі ляснога даглядчыка. У яго характары менш размаху, шырыні, зухаватасці, але затое паглыбленая ўвага да самых нязначных дробязяў у коле ўсяго жывога. Назіральнасць, мройлівасць, прыроджаны рамантызм нараджаюць у яго характары пэўную «фантастычнасць», ці што, і спакойную храбрасць». Ці ж не варты апублікавання такі погляд Караткевіча на беларуса і яго характар? Асабліва з улікам кантэксту, з якога ўзяты прыведзены фрагмент.

Вось захопленае слова пісьменніка пра Рыгора Шырму ў эсэ «Наш дзядзька Рыгор» (у прыжыццёвай публікацыі нават назва была знятая): «Ён грамадзянін. Калі б ні прыйшоў да яго — ён заўсёды паможа. Ніколі ён не абмяжоўваўся адной музыкай» — і той жа абзац, які будзе змешчаны ў 13-м томе: «Ён грамадзянін. Калі б ні прыйшоў да яго — ён заўсёды паможа. Першы, напрыклад, падпішацца пад лістом аб зберажэнні гістарычнага цэнтра Мінска. Бо ніколі ён не абмяжоўваўся адной музыкай». Важнасць ліквідаванай інфармацыі для публіцыстычнага твора відавочная: аўтар пацвярджае грамадзянскую пазіцыю Рыгора Шырмы, прычым выяўленую праз учынак, які і сёння заслугоўвае ўхвалення.

Прыклады можна доўжыць… А як было аўтару бачыць, што з яго твораў робяць падфарбаваныя малюнкі тагачаснай рэчаіснасці? Але, відаць, Караткевіч вымушаны быў зжывацца з гэтым, і што яму гэта каштавала, мы даведаемся, хутчэй за ўсё, яшчэ няхутка. І новае прачытанне яго твораў новымі пакаленнямі беларусаў яшчэ наперадзе, і навуковае асэнсаванне іх з пункту гледжання еўрапейскага і сусветнага літаратурнага кантэксту чакае сваіх даследчыкаў.

Безумоўна, Караткевіч мог бы стаць класікам суседніх літаратур — той жа рускай ці той жа ўкраінскай. Але ён свядома церабіў сваю беларускую сцежку, спадзяваўся на нас, яго супляменнікаў, верыў: «Як сканаю — душа застанецца».

Глыбокая і шырокая душа Караткевіча штостаронкава пазірае на нас «вачыма празарліўца» з нядаўна апублікаванага дзённіка 1965—1966 гадоў. «Не трэба, не варта наракаць» — кажа ён сам сабе і адначасова нам, бо пісаў не толькі для сябе, але і для нашчадкаў. «Не трэба, не варта наракаць» — паўторым за Караткевічам і будзем сумленна і годна рабіць сваю працу кожны на адведзеным яму лёсам месцы, бо мы народжаны тут і любім «гэтую сваю святую зямлю аддана і да канца. Іншай нам не дадзена, ды й непатрэбна».

Пятро ЖАЎНЯРОВІЧ

Па традыцыі Магілёў зноў збірае пісьменнікаў, краязнаўцаў, навукоўцаў, моладзь і проста тых, каму цікава творчасць і лёс Канстанціна Сіманава. На працягу двух дзён у абласным цэнтры будуць праходзіць мерапрыемствы, прысвечаныя гэтаму пісьменніку і журналісту. Сёлета спаўняецца 100 гадоў з яго нараджэння.

Для Магілёва ён, лічы, родны чалавек. У сваіх дзённіках Канстанцін Міхайлавіч пісаў: «Пачатак будучага разгрому немцаў пад Масквой быў пакладзены ў ліпеньскіх баях 41-га пад Магілёвам». Аўтар часта прыязджаў у горад на Дняпры, бываў на месцах былых баёў, сустракаўся з іх удзельнікамі. Пасля смерці Сіманава ў жніўні 1979-га ў афіцыйным некралогу значылася, што пахаванне адбудзецца на Новадзявочых могілках. Але ён сам выбраў сабе месца, пакінуўшы завяшчанне развеяць яго прах на тым самым полі мужнасці, адкуль ён пісаў свае рэпартажы аб першых перамогах Чырвонай Арміі. «Сіманаўскі камень» з’явіўся на полі праз год з невялікім пасля смерці пісьменніка. Прыдатны валун выбралі пад Мінскам, а Алесь Адамовіч пасадзейнічаў дастаўцы яго ў Магілёў.

Імем Сіманава ў Магілёве названая вуліца, а яго жыццю і творчасці прысвечаны музейныя экспазіцыі ў тэхналагічным і агралесатэхнічным каледжах. З 2005 года Магілёўскае гарадское аддзяленне «Рускага таварыства» пры падтрымцы ўлад і грамадскасці аднавіла міжнародныя Сіманаўскія чытанні. Іх мэта — прыцягнуць увагу моладзі да літаратурнай спадчыны пісьменніка. Чарговыя чытанні пройдуць у Магілёве 27-28 лістапада пры падтрымцы аблвыканкама і расійскага пасольства ў Беларусі. Як расказала старшыня гарадскога аддзялення РГА «Рускае таварыства» Алена Апідовіч, у МДУ імя Куляшова адбудзецца «круглы стол» і будуць падведзены вынікі літаратурнага конкурсу, прысвечанага 100-годдзю са дня нараджэння Канстанціна Сіманава і 70-годдзю Вялікай Перамогі. У абласной бібліятэцы імя Леніна пройдзе сустрэча магіляўчан з пісьменнікамі, журналістамі, ветэранамі Вялікай Айчыннай вайны, гасцямі са Смаленска, Мінска, Гродна, Гомеля. Удзельнікі чытанняў аддадуць даніну памяці абаронцам горада на Буйніцкім полі, аб мужнасці і адвазе якіх у ліпені 1941-га першым напісаў ваенны карэспандэнт Канстанцін Сіманаў у артыкуле «Гарачы дзень». А ў кінатэатры «Радзіма» пакажуць літаратурна-музычную кампазіцыю «Шчыра ваш Сіманаў».

Нэлі ЗІГУЛЯ

zigulya@zviazda.by

70 гадоў — з «Нёманам».

Гэта свята для тых, хто любіць чытаць. Гэта свята падаравалі Беларусі, калі яна перажывала цяжкія часы аднаўлення пасля вайны. Людзі, якія прайшлі праз пакуты на шляху да міру, хацелі прыкмет мірнага жыцця. Калі ласка: мастацкая творчасць, літаратура. Тое, дзе душа адпачывае. І для гэтага ўжо быў час.

Міністр інфармацыі Рэспублікі Беларусь Лілія Ананіч віншуе галоўнага рэдактара часопіса «Нёман» Аляксея Чароту.

70 гадоў з выхаду першага нумара часопіса былі рознымі. Таму што спачатку ён — альманах, за які адказвала рэдкалегія, потым часопіс падпісваюць рэдактары — і гэта асобы, сярод якіх, напрыклад, былі народны пісьменнік Беларусі Іван Шамякін, Пімен Панчанка, Андрэй Макаёнак… Усе, каму выпала працаваць у гэтым часопісе за савецкім часам, стваралі яму славу і прэстыж. Наогул, тады «тоўстыя» часопісы былі ў пашане. Гэта быў у пэўным сэнсе тытул. «Тоўстымі» іх называлі не толькі з прычыны колькасці старонак. «Тоўсты» — значыць, важкі. Паважаны.

За што паважалі «Нёман», беларускі літаратурны часопіс на рускай мове? За тое, што знаёміў з найлепшымі айчыннымі творамі. За тое, што ўмеў рабіць вядомымі іх аўтараў на абшарах Савецкага Саюза. За тое, што друкаваў у Беларусі выдатныя творы пісьменнікаў іншых рэспублік і нават усяго свету.

Адзін з былых галоўных рэдактараў «Нёмана» Алесь Жук успомніў тыя часы, калі часопіс быў папулярны на тэрыторыі ад Брэста да Курылаў і меў агульны тыраж 180 тысяч экзэмпляраў, а колькасць яго падпісчыкаў па Беларусі вагалася ў межах 13-18 тысяч. «Думалі, як прыцягнуць чытача, і друкавалі тых, каго хацелі чытаць, напрыклад Маркеса. Але і пасля тыраж не знізіўся — удавалася трымаць увагу, у тым ліку за кошт твораў, якія нараджаліся ў Беларусі». Існаванне выдання і прэстыж залежаць ад таго, што ёсць у рэдакцыйным партфелі. «Нёман» арыентаваўся на высокамастацкія творы.

Хто і за што паважае гэты часопіс ў нашы дні? У прывітанні Прэзідэнта Беларусі Аляксандра Лукашэнкі ў адрас рэдакцыйнага калектыву адзначана, што часопіс «працягвае традыцыі знакавага літаратурнага выдання нашай краіны». Міністр інфармацыі Беларусі Лілія Ананіч гэта падкрэсліла, калі звярталася да тых, хто робіць часопіс у нашы дні, трымаючы ўзровень, закладзены папярэднікамі. Былі вітанні ад намесніка прэм’ер-міністра Наталлі Качанавай, міністра культуры Барыса Святлова.

Часопіс, які адчувае час, працуе на чалавека разам з іншымі перыядычнымі выданнямі Беларусі, атрымаў віншаванні ад калег. Добрым партнёрам, напрыклад, з’яўляецца газета «СБ. Беларусь сегодня». Намеснік галоўнага рэдактара газеты Галіна Тарапецкая павіншавала калектыў «Нёмана»: адну справу для Беларусі робяць розныя выданні, калі праз словы даносяць сэнс. Сакрэт аўтарытэту «тоўстых» часопісаў — у магутным літаратурным падмурку.

Наталля Казапалянская і Наталля Саветная «адкрываюць» гісторыю «Нёмана» розных гадоў.

Ад Саюза пісьменнікаў Беларусі віншаванні перадаў першы сакратар Саюза пісьменнікаў Генадзь Пашкоў. Ён трымаў юбілейны нумар з асаблівым пачуццём: «Я ўспомніў 70-я гады, калі ў першы раз у «Нёмане» была надрукавана падборка вершаў з прадмовай Анатоля Вялюгіна. Я помню, як Браніслаў Спрынчан вельмі беражліва ставіўся да ўсіх пісьменнікаў, але асабліва да маладых як да будучыні літаратуры. Мне вельмі прыемна ў юбілейным нумары ўбачыць свае вершы».

Уладзіслаў Цыдзік, намеснік старшыні Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь па аграрнай палітыцы, успомніў, як у гады свайго юнацтва імкнуўся выпісваць часопіс, «які адлюстроўвае нашу духоўнасць».

Паважаюць «Нёман» і па-за межамі Беларусі. За што, патлумачыў Алесь Бадак, галоўны рэдактар часопіса ў 2009–2014 гадах: «Нёман» выстаяў у складаныя часы, калі адзначалася падзенне цікавасці да друкаваных выданняў. Але ён яшчэ і аб’яднаў пісьменнікаў з краін СНД. Яны выказваюць светлую зайздрасць да нашых літаратурных выданняў, таму што «Нёман» не проста выходзіць, ён мае тыраж, пра які ў многіх былых рэспубліках сёння толькі мараць». Акрамя таго, часопіс ажыццяўляе шэраг міжнародных творчых праектаў, што адзначана ў віншаванні Дзяржаўнага сакратара Саюзнай дзяржавы Рыгора Рапоты.  «Нёман» ведаюць па-за межамі Беларусі тыя, хто цікавіцца мастацкай творчасцю ў нашай краіне.

Але «Нёман» — наш. І па ім можна зразумець асноўныя тэндэнцыі, якія сёння ёсць у грамадскім жыцці Беларусі, на якія рэагуюць творцы, а потым іх прадстаўляе рэдакцыя (невялікая, над часопісам працуюць 6 чалавек) на чале з рэдактарам Аляксеем Чаротам. Дырэктар — галоўны рэдактар «Выдавецкага дома «Звязда» (у якім выдаецца і «Нёман») Алесь Карлюкевіч патлумачыў задачы на сёння: «Мы займаемся прадстаўленнем беларускай літаратуры на рускай мове і рускай літаратуры ў Беларусі, творчасці тых пісьменнікаў, якія ў цесным кантакце з Беларуссю. Часопіс актыўна прадстаўляе гісторыю нашай краіны, цікавыя публіцыстычныя матэрыялы, шмат публікацый літаратуразнаўцаў, дзякуючы ў тым ліку партнёрству з Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі. «Нёман» накіраваны на пошук новых ідэй і аўтараў, здольных у складаных умовах — не зусім спрыяльных у сусветнай прасторы — займацца мастацкай творчасцю. Калектыў прыцягвае гэтых людзей, каб весці размову з чытачом».

Марыя АСІПЕНКА

Фота Яўгена Пясецкага

Аб гэтым сказала міністр інфармацыі Беларусі Лілія Ананіч у час цырымоніі ўзнагароджання лаўрэатаў конкурсу маладых літаратараў Саюзнай дзяржавы «Мост дружбы», перадае карэспандэнт БЕЛТА.

«Сёння мы гаворым, што новыя тэхналогіі прыўнеслі дадатковыя магчымасці развіцця літаратуры і дадатковыя задачы для выдаўцоў быць у інтэрнэт-прасторы і разам з тым клапаціцца аб падтрымцы кнігі і чытання. Гэтым мы павінны заняцца разам», — сказала Лілія Ананіч.

На думку міністра, інтэрнэт выступае сродкам прапаганды літаратуры, яе папулярызацыі. Ён з’яўляецца магчымасцю для маладых людзей, якія жывуць у сучасным напружаным рытме, чытаць кнігу і гарманічна развіваць сваю асобу.

«Кніга прадаўжае служыць мостам дружбы і супрацоўніцтва. Безумоўна, самае галоўнае ў кнізе — гэта тыя думкі, ідэі і пасылы, якія даюць свайму часу літаратары. Конкурс маладых літаратараў Саюзнай дзяржавы «Мост дружбы» — знакавая падзея ў інфармацыйнай прасторы, таму што гэты праект садзейнічае больш цеснаму літаратурнаму і духоўна-маральнаму яднанню беларускага і расійскага брацкіх народаў, а таксама іх культуры», — адзначыла Лілія Ананіч.

Яна падкрэсліла, што ў 2015 годзе тэма моладзі з’яўляецца адной з ключавых, паколькі гэты год аб’яўлены Годам моладзі. «У нацыянальным кнігавыданні ёсць шэраг цікавых праектаў, прысвечаных творчасці маладых. Вельмі важна, каб мы знаходзілі новыя і новыя формы супрацоўніцтва, раскрывалі новую літаратуру і давалі магчымасць нясмелым парасткам ператварацца ў магутныя прыгожыя літаратурныя дрэвы, якія, сваімі каранямі паглыбляючыся ў нашы традыцыі і гісторыю, будуць жывіць будучыню як нацыянальнай, так і сусветнай літаратуры», — дадала Лілія Ананіч.

Галоўныя мэты конкурсу маладых літаратараў Саюзнай дзяржавы «Мост дружбы» — гэта прадастаўленне маладым аўтарам Беларусі і Расіі магчымасці першай публікацыі і папулярызацыя іх твораў сярод чытачоў, а таксама адкрыццё новых імён у літаратуры.

Конкурс для маладых літаратурных талентаў праводзіцца другі раз. Для ўдзелу ў ім свае работы прадставілі 18 маладых аўтараў з Беларусі і 84 — з Расіі. Экспертны савет вызначыў па 7 лепшых аўтараў ад кожнай краіны. Іх творы ўвайшлі ў літаратурны альманах, які будзе даступны чытачам абедзвюх краін.

Лаўрэатамі ад Беларусі сталі Андрэй Дзічэнка, Таццяна Захарчанка, Вячаслаў Котаў, Алена Папко, Вікторыя Сінюк, Аляксей Старухін і Кацярына Фядотава; ад Расіі — Юлія Багданава, Ірына Іваннікава, Яўген Капусцін, Ілья Луданаў, Марыя Пярвушына, Лізавета Ражкова і Георгій Фамін.

«Сіманаўскія чытанні» становяцца ўсё больш папулярнымі сярод творчай моладзі. У будучых празаікаў і паэтаў ёсць добрая магчымасць заявіць пра сябе падчас міжнароднага конкурсу, які праводзіцца ў рамках гэтага мерапрыемства. Сёлета ён быў прысвечаны стагоддзю з дня нараджэння пісьменніка і 70-годдзю Перамогі над нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Удзел у ім прынялі паўтысячы чалавек з ліку вопытных і пачынаючых літаратараў далёкага і блізкага замежжа. Асабліва прыемна, што ў якасці падарункаў найлепшым выкарыстоўваліся кнігі і часопісы выдавецкага дома «Звязда».

Сярод пераможцаў літаратурнага конкурсу шмат моладзі

— Мы атрымалі шмат дыхтоўных, годных работ. Уладальнікамі дыпломаў 1-й, 2-й і 3-й ступені сталі адразу па некалькі чалавек, — падкрэсліў старшыня Смаленскай абласной арганізацыі Саюза пісьменнікаў Расіі Алег Дарагань, які ўзначаліў журы гэтага конкурсу.

Смаленск і Магілёў моцна звязаны творчасцю пісьменніка. На легендарным Буйніцкім полі Сіманаў убачыў герояў свайго будучага рамана «Жывыя і мёртвыя», а ў Смаленску напісаў знакамітыя радкі: «Ты помнишь, Алёша, дороги Смоленщины…» «Па завяшчанні пісьменніка, яго прах быў развеяны над Буйніцкім полем. У эпоху ўсеагульнага атэізму ён паказаў гэтым сваё яднанне з тымі, хто загінуў, абараняючы радзіму, каго ён увекавечыў у сваіх раманах і вершах, — адзначыў Алег Дарагань. — Сіманаў адкрыў тэму экзістэнцыялізму ў літаратуры, выразна паказаў сутнасць чалавека, які знаходзіцца паміж жыццём і смерцю на полі бою. Пра гэта ён псіхалагічна тонка піша ў сваіх творах. Нездарма яго называюць савецкім Хемінгуэем».

Круглы стол, сустрэчы з пісьменнікамі, ветэранамі, краязнаўцамі, якія звычайна праходзяць у рамках «Сіманаўскіх чытанняў», даюць добрую магчымасць удзельнікам падзяліцца творчымі здабыткамі, знайсці адказ на хвалюючыя пытанні.

— На такіх сустрэчах мы звяраем гадзіннікі, аналізуем, наколькі пісьменнікі гатовы супрацоўнічаць адзін з адным, адстойваць праўду гісторыі і пісаць новыя творы, прысвечаныя Вялікай Айчыннай вайне, — кажа старшыня Саюза пісьменнікаў Беларусі Мікалай Чаргінец. — Тыя, хто лічыць, што тэма вычарпана, глыбока памыляюцца. Конкурсы, прысвечаныя Перамозе ў Вялікай Айчыннай вайне, паказваюць, што вялікая колькасць моладзі з задавальненнем піша на гэтую тэму. Мы трымаем пераможцаў гэтых конкурсаў пад увагай, дапамагаем ім развіваць талент, выдаём іх першыя кнігі.

Нэлі ЗІГУЛЯ

zigulya@zviazda.by

Фота аўтара